Om mensen met ernstige psychische problematiek en een afstand tot de arbeidsmarkt aan een baan te helpen, is goede samenwerking nodig tussen zorgverleners, werkgevers en gemeenten.
in SW-Journaal 2018
Mensen met ernstige psychische problematiek en een grote afstand tot de arbeidsmarkt kunnen zowel een werkwens als arbeidsvermogen hebben. Om hen aan een baan te helpen, is goede samenwerking nodig tussen zorgverleners, werkgevers en gemeenten. In Noord-Holland weten ggz, gemeenten, re-integratiebedrijven en werkgevers elkaar al redelijk goed te vinden. Arbeidsre-integratie en werkbehoud van mensen met ernstige psychische problematiek staan volop in de (politieke) belangstelling. Aan de zorgkant moet werk deel van de behandeling worden, aan de arbeidskant moet zorg dichtbij zijn voor kwetsbare werknemers. Hoe regel je dat in de praktijk?
Individuele Plaatsing en Steun (IPS)
Leen Verzendaal begeleidt psychisch kwetsbare uitkeringsgerechtigden van de geestelijke gezondheidszorg (ggz) naar een reguliere baan. ‘De banen zijn net zo divers als mijn cliënten,’ zegt hij. ‘Dat kan bij een winkel, een garage of een boekhoudkantoor zijn.’ Van origine is hij maatschappelijk werker, op dit moment werkt Leen Verzendaal als banenconsulent voor Reakt (een organisatie voor maatschappelijke participatie) en voor ggz-instelling Dijk en Duin. Als lid van een VIP-team (Vroege Interventie Psychosen) helpt hij ongeveer vijftien cliënten per jaar aan een baan, dat is de helft van zijn totaal aantal cliënten. Hij werkt daarbij met Individuele Plaatsing en Steun (IPS), een methodiek voor toeleiding naar werk en begeleiding ‘on the job’. IPS-trajecten kunnen zo nodig maximaal drie jaar duren en worden betaald door UWV. ‘Het gaat bij IPS altijd om reguliere banen waarin mensen direct beginnen,’ vertelt Verzendaal. ‘Ik begeleid hen vervolgens op de werkplek zelf. De wens van de cliënt is leidend voor de baan die ik zoek. Ik kijk in het netwerk van kandidaten, hun oude werkkring of in mijn eigen werkgeversnetwerk. Ik werk bijna twintig jaar als re-integratieconsulent en heb daardoor credits opgebouwd. Soms kom ik twee of drie keer terug bij dezelfde werkgever. Ook heb ik maandelijks overleg met het werkgeversservicepunt in onze regio.’ Bijna niemand begint meteen fulltime, aldus Verzendaal, en een werkstage of leerwerkplaats kan als tussenstadium dienen. ‘Als de match echter goed is en de werknemer en werkgever zijn tevreden, dan groeien veel plaatsingen uit tot volledige banen.’
Gaat om wat ze kunnen
Behalve voor UWV werkt Leen Verzendaal voor gemeenten. ‘Gemeenten deden de re-integratie een tijdlang liever zelf. Gelukkig betrekken zij tegenwoordig weer externe specialisten bij arbeidsre-integratie van cliënten uit de verslavingszorg en ggz. Voor duurzame arbeidsparticipatie van deze doelgroep is maatwerk nodig. Werkgevers zouden mensen met een ernstige aandoening zoals psychosegevoeligheid de tijd moeten geven hun werkuren op te bouwen totdat zij een fulltime baan aan kunnen. En ze zouden zich flexibel moeten opstellen als medewerkers door bijvoorbeeld aanpassingen in de medicatie tijdelijk later willen beginnen. Als jobcoach begeleid je dit proces.’ Het gaat werkgevers volgens Leen Verzendaal steeds meer om wat mensen kunnen, niet om wat ze hebben. ‘Werkgevers zijn gevoelig voor dit onderwerp, want iedereen kent wel iemand met psychische problematiek. Ik kom bovendien met een klant die iets te bieden heeft, niet om iets te vragen. Ik verkoop talenten, geen patiënten.’
Tien jaar in het vak
Casemanager Markus Sanders werkt namens de gemeente Purmerend aan arbeidsre-integratie van vooral jongeren. Hoeveel van zijn klanten een psychische aandoening of arbeidsbeperking hebben, weet hij niet. Wel kreeg hij op zijn werk een training om ook psychische problemen te herkennen, te benoemen en bespreekbaar te maken. ‘Als je tien jaar in het vak zit, zoals ik, dan krijg je een goed beeld van wat iemand verder kan helpen. Het meeste leer je in de praktijk. Ik plak niet graag labels. Een aandoening als autisme leidt niet per se tot een arbeidsbeperking, en niet iedereen met een psychische aandoening onderkent zelf die aandoening. Ik kijk vooral naar wat iemand kan en wil en stel vervolgens in overleg met betrokken partijen vast wat er moet gebeuren: wordt het regulier werk, een werkervaringsplek of een andere vorm van participatie? Ik vind het belangrijk dat iemand ergens energie van krijgt, de meerwaarde ervan inziet en kwaliteiten kan ontwikkelen.’
Privacywetgeving helpt niet
Het komt niet vaak voor dat de gemeente direct benaderd wordt door een ggz-instelling om een cliënt te begeleiden, zegt Markus Sanders. ‘De privacywetgeving helpt niet altijd bij het voortvarend invullen van de re-integratie. Als een cliënt opziet tegen werk, geeft hij of zij geen toestemming aan behandelaars om contact te zoeken met de gemeente. Maar als cliënten een uitkering ontvangen, zijn ze al bij ons in beeld. Samenwerking met hulpverleners en huisartsen komt dan ook geregeld voor, net als met sociale wijkteams.’
Sinds begin dit jaar is Sanders namens de gemeente gedetacheerd bij participatiebedrijf Werkom, waarin het oude SW-bedrijf samenwerkt met het regionale werkgeversservicepunt. Daar worden nieuwe werkwijzen ingezet. ‘Jobhunters en jobcoaches van Werkom overleggen met werkgevers over plaatsingen op maat. Zij maken hen vertrouwd met mensen die iets mankeren en toch gewoon kunnen werken als je rekening houdt met hun beperking. Zo nodig kan de jobcoach wekelijks een functioneringsgesprek met de werknemers voeren. We ontzorgen werkgevers.’
Mens centraal
In Purmerend is een van de twee gemeentelijke jobcoaches bijgeschoold in ernstige psychische aandoeningen, zegt Sandra Hennep, teammanager maatschappelijk domein. ‘In onze gemeente hebben ongeveer 1700 mensen een Participatiewet-uitkering en velen van hen kampen met ernstige psychische problematiek.’
In Purmerend komen mensen die met sociale problemen aankloppen eerst bij een casemanager terecht. Die bekijkt wat nodig is en gaat – al dan niet met een collega die gespecialiseerd is in de betreffende beperking – op huisbezoek. Als iemand wil en kan werken, is het tijd voor de volgende stap. Soms is een jobcoach nodig, soms begeleidt de casemanager zelf. ‘Als we een jobcoach aanbieden, gaan werkgevers eerder akkoord met een plaatsing,’ zegt Hennep. ‘Er zijn nog volop aannames over psychische aandoeningen. Psycho-educatie voor werkgevers zou geen kwaad kunnen.’ De afdeling Wmo heeft een team psychiatrie dat regelmatig met de ggz overlegt, bijvoorbeeld over belastbaarheid. Casemanagers praten met de ggz over arbeidsbemiddeling en -re-integratie. De lijnen met collega-ambtenaren van Participatie zijn kort, aldus Sandra Hennep. Ook Werkom komt wekelijks langs voor overleg over re-integratiekandidaten.
Flexible Assertive Community Treatment
Het kan voorkomen dat een medewerker na arbeidsre-integratie zorg van buiten nodig heeft, bijvoorbeeld om een onverwachte moeilijkheid het hoofd te bieden. Daarvoor werkt gemeente Purmerend samen met een organisatie voor maatschappelijke participatie en het regionale Fact-team. ‘Fact’ staat voor Flexible Assertive Community Treatment. Een Fact-team wordt ingezet in multiproblemsituaties en bestaat uit onder anderen een psychiater, psycholoog, maatschappelijk werker, ervaringsdeskundige en een jobcoach. Sandra Hennep geeft een voorbeeld van hoe dat werkt: ‘Onze casemanager plaatste iemand die niet naar buiten durft bij een werkgever. Deze kon de jobcoach van het Fact-team bellen als er iets aan de hand zou zijn met hem. Dat gebeurde onlangs toen deze persoon onvindbaar was.’ Trots is Hennep dat twee getraumatiseerde minderjarige asielzoeksters nu een vaste baan hebben nadat ze een jaar vrijwilligerswerk deden met ondersteuning die door de gemeente georganiseerd was. Gemeente Purmerend is in beweging, wil Sandra Hennep maar zeggen: ‘Eerst gingen we uit van wet- en regelgeving, nu staat de mens voorop. Beleid moet aansluiten bij wat uitvoerders in de praktijk constateren, niet andersom – of het nu gaat om psychische problemen of laaggeletterdheid of analfabetisme.’