De juiste persoon met een arbeidsbeperking duurzaam op de juiste werkplek krijgen, dat doe je er niet even bij.
De juiste persoon met een arbeidsbeperking duurzaam op de juiste werkplek krijgen, dat doe je er niet even bij. Vanwege het succes dat zij boeken, worden hiervoor steeds vaker jobcoaches ingezet, gefinancierd door gemeente, UWV of werkgever. Jobcoaches zijn er in verschillende soorten en maten. Hoe gaan zij te werk?
Ik praat op verschillende plekken van het land met leidinggevenden en opleiders van jobcoaches over passend werk, ruimte maken en cultuurverandering. Zo zetten Nicole Velthuizen en haar zakenpartner vijf jaar geleden in Enschede re-integratiebedrijf Visie Groep Zorg en Werk op. Cliënten kunnen zich vanuit de arbeidsmatige dagbesteding ontwikkelen tot werknemer in spé. Deelnemers in de re-integratie bereiden zich voor op een betaalde baan. Ook begeleidt het re-integratiebedrijf op verzoek van UWV of gemeenten uitkeringsgerechtigden ‘van buiten’ richting arbeidsmarkt. ‘We proberen het gat tussen dagbesteding en re-integratie zo klein mogelijk te maken,’ zegt Nicole Velthuizen, directeur en jobcoach. ‘Wij hebben een leerwerkplaats in huis waar zorgcliënten en re-integratiekandidaten zich met hulp van werkbegeleiders kunnen bekwamen in arbeidsmatige activiteiten als webdesign en programmeren. Als zij kunnen en graag willen werken, melden wij hen aan voor toeleiding naar werk. UWV of gemeente beslissen of zij beginnen op een werkervaringsplek of in een passende baan. Op de werkplek kunnen wij de jobcoaching verzorgen.’
Wet & werkelijkheid
Jobcoaching is één van de instrumenten om arbeidsparticipatie mogelijk te maken van uitkeringsgerechtigden met een beperking. Zij hebben vanuit de Participatiewet recht op persoonlijke begeleiding, bijvoorbeeld door een jobcoach, toegekend door de gemeente[i]. Bij UWV is de jobcoach ‘een voorziening’, die de werknemer zelf kan aanvragen[ii]. Hoe dragen jobcoaches in de praktijk bij aan succesvolle arbeidsdeelname van deze doelgroep? ‘Je begint met vragen als Hoe richten we de werkplek in, hoe is de structuur in de organisatie, moet er een stappenplan komen?,’ aldus Nicole Velthuizen. ‘Werkgevers leren omgaan met beperkingen van werknemers. Voor een jongen met autistisme die kussens in hoesjes stopt, lieten we een nis maken waar hij alléén zijn werk kan doen, zonder prikkels. Ik was als jobcoach een half jaar bij hem betrokken. De chef van het magazijn liep mee in het re-integratieproces en leerde hoe hij met deze werknemer om moet gaan. Loopt het niet met de leidinggevende, dan kan ook een HRM-collega begeleider zijn.’ De betreffende werknemer werkt er nu een paar jaar.
Visie Groep zoekt ook zelf passende werkplekken bij bedrijven in de omgeving, vooral bij ICT-bedrijven. ‘Daar is veel vraag naar personeel. Men is daarom snel bereid eventuele aanpassingen te doen,’ stelt Nicole Velthuizen. ‘Op dit moment begeleiden wij iemand met een angststoornis en een Wajong-uitkering. Hij heeft structuur nodig en duidelijkheid over wat men van hem verwacht. Zijn werkgever liep de eerste dagen samen met hem naar binnen om een paniekaanval te voorkomen. Het bedrijf zag potentie in de jongen en was bereid op deze wijze in hem te investeren. Hij werkte eerst drie maanden op een werkervaringsplek, nu heeft hij een halfjaarcontract. Omdat UWV budgettair grenzen stelt aan onze inzet, begeleidt de externe jobcoach de werknemer tot de werkgever of interne jobcoach de begeleidingstaak kan overnemen.’
Hoewel de werkgever, behalve productie, ook structurele loonkostensubsidie ontvangt, telt volgens Nicole Velthuizen niet alleen de financiële prikkel. ‘Hij of zij doet het ook vanuit sociaal ondernemerschap.’ Visie Groep heeft inmiddels een tweede re-integratie kandidaat bij dit bedrijf kunnen plaatsen, nu voor gemeente Hengelo in het kader van de Banenafspraak. De organisatie heeft zelf acht mensen met een arbeidsbeperking in dienst, met 50 tot 100% loonwaarde. Eigen interne jobcoaches begeleiden hen, afhankelijk van de situatie voor korte of langere tijd.
Goede match
De kans op duurzame (re-)integratie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt is het grootst wanneer het een integraal proces is. Dat stelt Frans Coenen, oprichter en directeur van Combo Opleidingen in Utrecht. ‘Toen jobcoaching werd ontwikkeld, was de aanpak één geheel, van assessment tot matchen en begeleiding. Het zoeken van de baan en het coachen van de werknemer horen eigenlijk bij elkaar. Als de kwaliteit van de plaatsing niet goed is, kan de medewerker uitvallen. Of coacht de jobcoach op problemen in plaats van op resultaat en ontwikkeling. Cruciaal is of de medewerker en het bedrijf bij elkaar passen. Dat geldt overigens ook voor reguliere medewerkers.’
Iedereen bedienen
Combo biedt hbo-jobcoach opleidingen die door accreditatie-instituut Hobéon zijn gecertificeerd en voldoen aan de eisen van de Beroepsvereniging Jobcoaches Nederland voor opname in het beroepsregister Jobcoach. Studenten moeten tijdens de opleiding twee re-integratiekandidaten begeleiden van plaatsing tot werkplek. De opleider biedt ook een korte training voor interne jobcoaches, waar steeds meer vraag naar is. Aspirant-jobcoaches leren vanuit een driedubbele klantrelatie te werken. Frans Coenen: ‘Kern van het verhaal is dat de jobcoach werkgever, werkzoekende en opdrachtgever – meestal de overheid – bedient. Voor de werkgever moet er economisch rendement zijn, de werknemer moet de kans krijgen waarde toe te voegen en de overheid wil dat mensen met afstand tot de arbeidsmarkt re-integreren. Werk je alleen vanuit de werkgever, de werkzoekende of de overheid, dan is er groot afbreukrisico.’ Jobcoaches leren kijken naar wat kandidaten met een beperking kunnen én naar de werkomstandigheden waaronder zij dat kunnen ‘leveren’. ‘Jobcoaches begeleiden geen “doelgroeper”, maar iemand met individuele kwaliteiten en mogelijkheden. Daar is een werkgever ook na een jaar nog tevreden over.’
Ruimte maken
Voor een duurzaam resultaat moeten jobcoaches ‘ruimte’ maken in het bedrijf. Frans Coenen: ‘Veel werkgevers staan sceptisch tegenover mensen met een beperking, vaak door onbekendheid. Collega’s kunnen denigrerend praten over mensen met een arbeidshandicap. Dan is draagvlak bij de bedrijfstop niet genoeg en gaat de jobcoach het gesprek aan op de werkvloer. Ruimte maken betekent dat jobcoaches bedrijven leren anders te kijken naar mensen.’ Als voorbeeld geeft hij een Pietje Precies die scherp op details let. ‘Dan kun je zeggen dat hij door z’n beperking “altijd loopt te zeuren”. Maar in een baan waarvoor precisie vereist is, zoals apparatuur controleren, kan op details letten juist een kracht zijn.’
Jobcoaches inzetten loont, zoveel wil Frans Coenen maar zeggen. ‘Zij kunnen succes creëren en teleurstellingen voorkomen als zij er vanaf het begin van re-integratietrajecten bij betrokken zijn. Wordt een verkeerde match gemaakt, dan staan re-integratiekandidaten vanuit Wajong of Participatiewet na een jaar weer op straat. Werkgevers haken vaak af om mensen met een beperking aan te nemen. Het mislukken van re-integratie versterkt de vooroordelen over mensen met een arbeidsbeperking. Onderschat niet wat nodig is voor duurzame arbeidsdeelname. (Re-)integreren doe je er niet “even” bij’. Als UWV of gemeente het voortraject doen, zorg dan voor passende matches. ‘De kwaliteit van de match is doorslaggevend.’
Cliënt/collega
Elise Zeijlmans is coördinator Social Return bij ggz-instelling Parnassia, met vestigingen in het hele land. De instelling begon een paar jaar geleden met het creëren van banen voor cliënten uit de dagbesteding, vooral in ICT-functies. ‘We begonnen met twee cliënten in een betaalde baan met loondispensatie, begeleid door interne jobcoaches. In 2018 begonnen in de hele organisatie ongeveer 300 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in een baan of op leerwerk- en stageplekken, ook van buiten, in het kader van de social return verplichting. Ik selecteer de interne jobcoaches en begeleid af en toe zelf een cliënt richting betaald werk.’
Niet iedereen kan volgens Elise Zeijlmans jobcoach zijn. ‘Vijf collega’s en ik volgden de training interne jobcoach bij Combo. Daar word je je bewust van je handelen. Coaches moeten niet alleen geduld hebben, ook zelfbewust zijn en vanzelfsprekendheden loslaten. Op mensen met kwetsbaarheden zetten we snel een stempel. Zet je die opzij, dan ontstaat ruimte om te kijken wat iemand kan en wil. Ook moet je de ongelijke verhouding cliënt-medewerker loslaten. Cliënten die bij ons werken, worden collega’s.’
Jobcoach helpen passende functies creëren. ‘Een cliënt wilde werken bij de servicedesk. Servicedeskmedewerker is echter een hectische baan waar veel moet gebeuren. Door haar aandoening ging dat niet meteen. Maar het ondersteunen van anderen ging wel. Ze werkt drie keer vier uur per week en belt mensen na over diensten of hun behandeling bij Parnassia. Zij bereidt zich daarop voor en kiest zelf het belmoment. Het zijn taken uit een bestaande functie. De tijd en inzet die interne coaching kost, wordt terugverdiend door de opbrengst. Deze vrouw werkt nu, na anderhalf jaar, redelijk zelfstandig. Ze wil meer uren gaan werken.’
Zeijlmans bespreekt social return mogelijkheden ook met leveranciers als schoonmaak-, ICT- en schilderbedrijven. ‘Onze schilder neemt twee mensen in opleiding. Bij een ICT-bedrijf liep een cliënt van ons stage. Hij moest leren de telefoon aan te nemen en kon een dag per week oefenen bij Parnassia. Hij heeft nu een gewone baan bij het ICT-bedrijf.’
Intern/extern
Interne en externe jobcoaches verschillen van elkaar. Interne jobcoaches doen de begeleiding van collega’s met een arbeidsbeperking onder werktijd, naast hun eigen baan. Voor externe coaches is jobcoaching meestal hun beroepsuitoefening. Taken van interne jobcoaches staan meestal niet in de functieomschrijving; zij doen het werk ‘erbij’ en worden er ook niet apart voor betaald. Externe jobcoaches moeten aan beroepseisen voldoen, hun uren en inzet registreren en hun inzet verantwoorden bij de opdrachtgever.
Afhankelijk van wat nodig is en de financiering (die per bedrijf, gemeente of regio nogal verschillen), kunnen bedrijven de een of de ander inzetten. ‘De interne jobcoach heeft als voordeel het werk en de organisatie van binnenuit te kennen,’ zegt Nicole Velthuizen. ‘Externe jobcoaches zijn beter in gespreksvoering, ‘tolken’ tussen verwachtingen van werkgever en werknemer, het matchen op niveau en maken van een plan van aanpak.’ Hbo-opgeleide jobcoaches weten meer van ‘de bagage die mensen met een arbeidsbeperking meebrengen’, zegt ook Elise Zeijlmans.
Het woord maatwerk is niet gevallen. Maar aanpassingen doen in de logistiek, de cultuur op de werkvloer en beleid, is wel waar het om gaat. Passen en meten tot werkzoekenden met een beperking goed op hun werkplek zijn. Jobcoaches spelen in dit proces een sleutelrol, externe en/of interne. Zij brengen, met anderen, de werelden van arbeid en aandoening dichter bij elkaar, als het goed is voor lange tijd.
www.visie-groep.nl www.combo.nl www.parnassia.nl
Buddy Albert Heijn
Albert Heijn heeft naast interne jobcoaches ook buddy’s in dienst om medewerkers met een arbeidsbeperking te begeleiden, zoals Ursula bij een winkel in Utrecht. ‘Ik ben buddy voor participanten, voorheen Wajongers geheten. Ik werd buddy omdat ik geen zwaar werk meer kan doen vanwege reuma. Ik begeleid drie twintigers. Eén man zit bij het Kwaliteitsteam, dat zorgt voor een schone winkel, de koelingscontrole, etc. De andere twee zitten bij het team Houdbaar, dat de houdbaarheidsdatum op producten controleert. Ursula vindt het werk ‘geweldig’. ‘Hoe mooi is het deze mensen, die vergeleken met anderen tien keer minder kans hebben, te ondersteunen en helpen slagen. Ze werken heel goed. Ik heb hen dingen geleerd en het doet me goed die bij hen terug te zien. Een van hen zei in het begin nog geen “Goedemorgen”, nu heeft hij hele gesprekken en maakt grapjes.’
Ursula werkt 20 uur per week en kreeg een korte opleiding via een computerlesprogramma. ‘Je leert over aandoeningen als Asperger en ADHD en hoe je mensen moet benaderen. Zo moet je iemand met autisme niet ineens op een ander pad zetten. Iemand met een lichte verstandelijke beperking moet je veel uitleggen. Drie dagen doet hij de ramen en de vierde dag vergeet ’ie het.’ Haar certificaat voor de buddyopleiding hangt in de hal bij de kantine.
Soms zijn er problemen. ‘Als ik vakantie heb, komen zij bijvoorbeeld soms niet opdagen. Maar met toezicht en begeleiding doen ze goed werk.’ Ze doet het buddywerk nu twee jaar, naar volle tevredenheid. ‘De participanten werken misschien wel harder dan mensen zonder beperking. Geef mij een hele winkel met participanten.’
[i] Zie bijvoorbeeld Ondersteuning op maat, adequate inzet van de jobcoach in bijgaande Kamerbrief pag. 10-12, https://www.rijksoverheid.nl/regering/bewindspersonen/tamara-van-ark/documenten/kamerstukken/2018/11/20/kamerbrief-uitwerking-breed-offensief
[ii] Zie ook het artikel van Branko Hagen over jobcoaches in dit nummer