CDA en SP werken samen aan een initiatiefwet sociale werkvoorziening nieuwe stijl en noemen hun kindje ‘sociaal ontwikkelbedrijven’. Ook de PvdA, met de VVD verantwoordelijk voor de Participatiewet (waarin Wajong, bijstand en sociale werkvoorziening opgingen) en daarmee het sluiten van SW-bedrijven, wil een doorstart van de sociale werkvoorziening, zo staat in het verkiezingsprogramma. De meeste ‘oude’ SW-bedrijven zijn echter allang ontwikkelbedrijven, onder noemers als talent- en ontwikkelbedrijf, re-integratiebedrijf en leerwerkbedrijf. Ze moesten al vóór 2015, toen de Participatiewet van kracht werd, budget inleveren, hun productiefste werknemers detacheren en nieuwe businessmodellen ontwikkelen. Velen wisten nieuwe doelgroepen te betrekken en extra inkomsten te vergaren. Vooral de sterfhuisconstructie en rigide bezuinigingen op SW-bedrijven door kabinet Rutte II zorgden voor verliezen in plaats van winst, niet de bedrijven. Het plan voor een doorstart van bedrijven, waarvan vele er zoals gezegd gewoon nog zíjn, brancheorganisatie Cedris heeft 100 leden, komt omdat het veel mensen met een arbeidsbeperking ‘niet lukt’ een plek op de reguliere arbeidsmarkt te veroveren, staat op de sites van de SP en het CDA. Hun ‘afstand tot de arbeidsmarkt’ is te groot.
Het is echter ómgekeerd: sinds 2015, daalde de baankans van werkzoekenden die in de oude situatie in een SW-bedrijf terecht konden met 16 procentpunt, schrijft het SCP in z’n eindevaluatie van de Participatiewet (2019). Voor ‘oude’ bijstandsgerechtigden nam de baankans toe met slechts 1 procentpunt, van 7% naar 8%. Van de mensen die wel werk vonden, ging het vaak om een tijdelijke baan. In plaats van kwetsbare mensen met een arbeidsbeperking de schuld te geven, kunnen partijen zich beter inzetten voor extra werkgeversbetrokkenheid, meer inzet van gemeenten en een inclusieve arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt heeft net zo goed afstand tot mensen met een lichamelijke, verstandelijke, psychische en/of sociale handicap als andersom.
Gemeenten en UWV bereiken niet alle werkzoekenden met een arbeidsbeperking en arbeidswens. De Participatiewet sneed de route naar de sociale werkvoorziening (SW) voor nieuwe kandidaten af. In de praktijk is er een mismatch tussen beleidsinstrumenten als loonkostensubsidie om arbeidsgehandicapten aan een baan te helpen en de verschillende doelgroepen die ondersteuning nodig hebben. Gemeenten en werkgevers romen de meest kansrijke mensen af, waardoor de beschikbare middelen naar hén gaan en niet naar kwetsbaarder mensen die deze harder nodig hadden. Werkgevers die daadwerkelijk werkzoekenden met een beperking in dienst nemen, een te kleine groep, hebben bovendien een voorkeur voor lichamelijk gehandicapten, terwijl de meeste bijstandsgerechtigden en mensen met voorheen een WSW-indicatie een verstandelijke of psychische beperking hebben.
Sociale partners spraken in 2013 af vóór 2026 125.000 extra banen te realiseren voor mensen met een beperking. Ook de resultaten van de banenafspraak vallen tot nu toe tegen, waarbij overheid en politiek de hand in eigen boezem moeten steken. De overheid presteert nog slechter dan particuliere bedrijven bij het creëren van extra arbeidsplaatsen voor de kwetsbaarste doelgroep.
CDA, SP en PvdA benadrukken het leerwerk aspect van de sociaal ontwikkelbedrijven die hen voor ogen staan. Zij maken geen melding van de zorg of ondersteuning die veel mensen met beperkt arbeidsvermogen nodig hebben. In het hele land nemen sociale firma’s medewerkers met een beperking in dienst, ook als zij geen subsidie ontvangen. Zij zijn laagdrempelig, bieden vaak een vakopleiding, passende begeleiding en hielpen al duizenden klanten arbeidsfit worden en later aan werk in een ICT-bedrijf, fietsenmakerij, horeca of recycling. Veel gemeenten haalden al schotten weg tussen de ambtelijke afdelingen Werk & Inkomen en Wmo en het ministerie voor SZW maakte de overgang van dagbesteding naar beschut of regulier werk en, zo nodig, terug mogelijk, zonder verlies van bestaanszekerheid. In het hele land leren werkgevers samenwerken met o.a. de ggz enz..
De werkelijkheid is veelkleuriger dan partijen doen voorkomen, hun voorstellen zijn in dit licht een zwaktebod. Zorg met werkgevers voor het nakomen van de banenafspraak en een beter functioneren van de Participatiewet. Met een beroep op de diepe zakken van de overheid moet het voor sociale ondernemingen en werkzoekenden met een arbeidsbeperking goed komen in Nederland.