Sommige zorgkantoren geven zorgaanbieders toeslag als ze mantelzorg bevorderen.
Zorgvisie – juni 2011
Mantelzorgers zijn vaak de spil waar de zorg voor een dierbare zieke om draait. Nu al geeft 13% van de 3,5 miljoen mantelzorgers in Nederland aan overbelast te zijn. Maar de druk op hen zal alleen maar toenemen. Door samenspel met mantelzorgers kunnen beroepskrachten de taken voor beide groepen verlichten. Een aantal zorgkantoren geeft aanbieders een toeslag op de zorgaankoop wanneer ze het netwerk van cliënten activeren voor het leveren van zorg.
Beleidsmakers en zorgaanbieders zien professionele zorg steeds vaker als aanvullend. De personeelstekorten in de zorg en de vergrijzing doen de vraag naar mantelzorg stijgen, niet alleen thuis, ook intramuraal. Daar komen verschuivingen van AWBZ-zorg naar gemeenten en bezuinigingen op tal van hulpmiddelen bij. Mantelzorgers krijgen steeds meer zorg en verantwoordelijkheid voor de logistiek toegeschoven. ‘Mantelzorgers vormen feitelijk de eerste lijn,’ zegt organisatie- en innovatieadviseur Frank Verschuur. Hij sprak op een cursusdag van het landelijke Expertisecentrum Mantelzorg over de nodige veranderingen in de organisatie van de zorg en samenwerking met mantelzorgers. ‘Mantelzorgers kunnen de belasting beter aan als ze invloed hebben: op de indicatie, het zorg- of dienstenaanbod en het tijdstip waarop dat geleverd wordt. Nu hebben ze te weinig regelruimte. Zorgaanbieders, maar ook de gemeente en andere organisaties die diensten leveren, moeten minder voor de eigen productie gaan en meer voor de cliënt en zijn/haar mantelzorger. Zij zouden, dicht bij cliënten en mantelzorgers, lokale teams moeten vormen.’ Stel, een cliënt met een verstandelijke beperking heeft naast mantelzorg thuiszorg, MEE, de huisarts en gemeentelijke Wmo-voorzieningen nodig. Om effectief op de behoeften van mantelzorgers in te spelen zou een zorgteam van leveranciers volgens Verschuur ‘doorzettingsmacht’ moeten krijgen. ‘Professionals moeten mantelzorgers voor vol aanzien. Wees zuinig op mantelzorgers, geef hen regelcapaciteit,’ aldus Frank Verschuur.
Samenspel
Nel Wulms en Marlene Smorenberg, medewerkers van zorgorganisatie Land van Horne in Weert, buigen zich tijdens de cursus van het Expertisecentrum Mantelzorg over het formulier Mantelzorg in het zorg/leefplan. Zij oefenen samenwerking tussen formele en informele zorg, de een in de rol van professional, de ander als mantelzorger. Het Expertisecentrum Mantelzorg ontwikkelt, samen met zorgondernemersorganisatie Actiz, methodieken en praktische tools voor samenwerking van zorgverleners en mantelzorgers, waaronder een Samenspelscan en een Checklist Mantelzorgvriendelijke zorg. Wulms en Smorenberg zijn heel enthousiast over de nieuwe kennis die ze opdoen. Nel Wulms: ‘Zo’n checklist, dat missen we nog in onze organisatie. De vragenlijst biedt verplegenden en verzorgenden houvast, en ook het vocabulaire om met mantelzorgers in gesprek te gaan.’
Ondersteuning van mantelzorgers is voor hen overigens niet nieuw. Stichting Land van Horne, die wonen, zorg en welzijnsdiensten biedt, stelde in 2009 mantelzorgbeleid vast. Om draagvlak te creëren, werden zowel leidinggevenden als uitvoerenden geschoold. Mantelzorgers zijn nu vanaf de intake van een cliënt serieuze partners in de zorg. Medewerkers vulden ook al eens de Samenspelscan in. Marlene Smorenberg: ‘Sommige medewerkers schrokken van de lijst. “Doe ik het niet goed dan?” Anderen vinden het moeilijk om mantelzorgers als expert in de zorg voor hun naaste te zien. Het is onwennigheid, geen onwil. Maar na enige tijd raken medewerkers er aan gewend het bieden van gebruikelijke zorg af te stemmen met mantelzorgers. Ook de omgang en onderlinge verstandhouding gaan erop vooruit, zeggen ze.’
Financiële prikkel
Het Expertisecentrum Mantelzorg voert een driejarig mantelzorgprogramma uit, onder andere voor de Ggz Nederland en ActiZ, brancheorganisatie van zorgondernemers. Het gaat de laatste om niets minder dan een cultuuromslag in de zorg. ‘De zorg moet kantelen. Professionals met de witte jas krijgen een andere rol, meer op de achtergrond,’ zegt Annemiek Mulder van ActiZ. Het netwerk van mantelzorgers en anderen rondom een cliënt is ‘samenredzaam’ en eerstverantwoordelijk voor de directe zorg. Mulder: ‘Voor beroepskrachten betekent dat een nieuwe kijk op de werkelijkheid. Verzorgenden en verplegenden hoeven niet meer alles zelf te doen. Wat ons betreft gaan ze meer zorgen dát, dan zorgen vóór. Professionals en mantelzorgers zijn collega’s geworden.’
ActiZ steunt haar leden bij het ontwikkelen van mantelzorgbeleid dat op de nieuwe taakverdeling is gericht. Vakbekwaamheid blijft nodig, stelt Mulder. ‘Het is een misverstand dat we minder inzet van professionals vragen. Voor samenwerking met mantelzorgers en het op de achtergrond opereren van professionals zijn zelfs nieuwe competenties nodig. ActiZ is met beroepsverenigingen in gesprek over deskundigheidsbevordering.’
Dat steeds meer neuzen dezelfde kant op gaan staan, blijkt ook uit de financiële prikkel die zorgkantoren van Zorg en Zekerheid in Leiden verlenen aan zorgorganisaties die het eigen netwerk van cliënten betrekken bij de zorg. Anneke Augustinus, manager care van Zorg en Zekerheid: ‘Aanbieders van AWBZ-zorg die zich actief inzetten om het netwerk van cliënten (mantel)zorg te laten leveren, ontvingen voor 2011 een prijsopslag van 1%. We zien dat zorgaanbieders steeds steviger discussiëren over de vraag of er overnemende of aanvullende zorg nodig is. Waar dat noodzakelijk is, neemt de professional alle zorg en diensten op zich. In andere gevallen vult de professional de door het netwerk geboden zorg aan. Het netwerk bestaat wat ons betreft niet alleen uit familieleden. Ook buren en mensen van verenigingen als de kerk of sportverenigingen maken daar deel van uit. Om voor de prijsopslag in aanmerking te komen moeten aanbieders bijvoorbeeld deelnemen aan landelijke initiatieven als Zorg voor Beter met vrijwilligers, Eigen Kracht-conferenties en het project Samenspel.’
Behalve het project Samenspel, ontwikkelde het Expertisecentrum Mantelzorg, een samenwerkingsverband van de kenniscentra MOVISIE en Vilans, ook andere praktische instrumenten voor samenspel van beroepskrachten en mantelzorgers. Voorbeelden zijn: een Samenspelscan, een Lesbrief leerzame ontmoetingen voor verzorgenden en Digitaal communiceren met familieleden via Sharecare, Familienet, etc. De tools en handleidingen zijn gebundeld in een handzaam boekje met cd-rom, Impulspakket Samenspel. Het is verkrijgbaar bij het Expertisecentrum Mantelzorg of te bestellen via de webwinkel van MOVISIE. U kunt het pakket ook downloaden als pdf-bestand, www.expertisecentrummantelzorg.nl.