Stuur nooit een politicus naar een rampgebied.
PM over Besturen met risico’s voorjaar 2015
Stuur nooit een politicus naar een rampgebied. Journalisten vragen hem/haar welke maatregelen zullen volgen, zodat Dit Nooit Weer gebeurt, en de risico-regelreflex (RRR) is daar. Dit is een van de conclusies in een Engels onderzoek naar rampenbestrijding.
De risico-regelreflex na incidenten kan leiden tot verbeterde regelgeving. Maar ook een vergeefse poging zijn veiligheid te garanderen of beloften in te lossen: een verkeerde beslissing, te snel genomen, zonder naar alternatieven te kijken en te hoge verwachtingen scheppend. Florentin Blanc gaf tijdens een expertlab op de conferentie Besturen met risico’s een voorbeeld. The war on drugs betekent overvolle gevangenissen in de VS. In 2013 zaten ruim 1,5 miljoen drugsoffenders vast. De veiligheid in steden is echter niet toegenomen door de strenge straffen op drugsdelicten, maar omdat overheden met succes investeerden in de leefbaarheid van wijken, voorzieningen en werkgelegenheid. Volgens hem is het verband tussen de criminalisering van drugsdelicten en de verbeterde veiligheid in Amerikaanse steden gering. Ook op het gebied van zedendelicten en terrorisme is volgens Florentin Blanc sprake van overreactie en overregulering. De maatregelen na de ramp met boorplatform Deepwater Horizon daarentegen zijn een positief voorbeeld van ingrijpen; zij leidden tot meer veiligheid en milieubescherming.
Soms sorteren wetten zelfs het tegenovergestelde van het beoogde effect. Veel landen hebben uitgebreide regelgeving om kinderen te beschermen tegen ongelukken. Onderzoek wijst echter uit dat het zelfvertrouwen van kinderen die (leren) vallen en risico´s lopen, groeit en het aantal verwondingen afneemt.
Overhaaste regelgeving kost bovendien vaak veel geld. Niet altijd voor de overheid (‘Wetgeving kost niets,’ stelde Blanc), vaak wel voor de producent, burger, gebruiker en/of consument. Complicerende factor is de invloed van lobbyisten en grote bedrijven op regelgeving. Daar tegenover staat het gebrek aan invloed van burgers.
Inleiders Florentin Blanc en Donald Macrae, beiden consultant voor onder andere de Wereldbank, namen ballet als metafoor voor de positieve kanten van risico nemen. ‘Voor kunstenaars is risico een voorwaarde om iets nieuws te scheppen. Durf buiten de kaders te denken, de vrijheid te nemen en de wereld om je heen een stap voor te zijn.’
Welke risico’s willen we lopen, hoe reageren we op rampen? Kunnen we over risico’s onderhandelen? Bijvoorbeeld met bewoners over ondergrondse CO²opslag en een opkoopregeling voor hun huizen mocht het mis gaan of met gemeenten over berging nucleair afval in ruil voor banen, zoals in het Verenigd Koninkrijk gebeurde. Welke afwegingen maken we, niet alleen tussen kosten en baten, zei Blanc, ook die tussen veiligheid en vrijheid. Mensen willen veiligheid en geen gezondheidsrisico’s, maar als zwemmen in de Amstel of met een slee de sneeuwhelling afdalen worden verboden, maken zij misschien een andere afweging.
Aanbevelingen
- Neem de tijd voor het bestuderen en bespreking van het probleem
- Wees een betrouwbare overheid en zorg voor draagvlak bij de bevolking. Juiste informatie over bijvoorbeeld veiligheid medicijnen en chemische stoffen legitimeert uw beleid (‘De waarheid ligt meestal tussen wat de producent en wat de Daily Mirror zegt,’ aldus een deelnemer uit het VK)
- Beperk je in wetten tot de kern van het probleem (hanteer eventueel het principe one in, one out om regeldruk te beperken)
- Zorg voor wetenschappelijke onderbouwing over de werkzaamheid van de genomen maatregelen, wat kunnen we met zekerheid zeggen of het werkt, wat niet? Strenger is niet altijd beter.
- Wees transparant, betrek adviesorganen en burgers vanaf het begin bij besluitvorming, bied ruimte voor publiek debat en kritische journalistiek
- Maak expliciet wat de kosten en baten zijn. Wees ook open over eventuele beperkingen
- Realiseer je dat mensen zich anders gedragen dan je denkt. Regels worden niet alleen nageleefd omdat er straf staat op overtreding, maar ook wanneer de overheid burgers met respect behandelt.