‘Het aantal klanten met schulden dat een stabiele financiële situatie bereikt, neemt toe.’ CentraM startte nieuwe schuldhulp.
in: Zorg+Welzijn februari 2017
De uitval tijdens schuldhulptrajecten bij CentraM in de Amsterdamse binnenstad nam in 2016 af van 20% naar 12%. Terwijl het aantal klanten met een stabiele financiële situatie toenam van 54% naar 73%. De maatschappelijk dienstverlener startte twee jaar geleden met nieuwe schuldhulpverlening voor klanten die niet of minder zelfredzaam zijn. ‘We werken aan een andere leefstijl.’
Vroeger was aanmelding voor schuldhulp ingewikkeld. ‘Mensen moesten meerdere A-4’tjes invullen. Ook waarschuwden we hen dat het schuldhulptraject zwaar is. En het was einde verhaal als klanten niet kwamen opdagen bij een afspraak of bijeenkomst,’ vertelt CentraM-bestuurder Else de Wit. ‘Nu volstaan naam, adres en woonplaats bij de aanmelding, kan iedereen instromen, soms al dezelfde dag, en krijgen zij een tweede, derde of vierde kans.’ Schuldhulp in het klantrijke centrum van de hoofdstad is daarmee toegankelijker geworden.
Mensen met schulden komen bij CentraM binnen na een adviesgesprek in de wijk, via HVO, de huisarts, een Ouder- en Kindteam of andere organisaties. Zij kunnen zich ook digitaal aanmelden, bij de gemeente of direct bij CentraM. Mevrouw Smeenk is zo’n Amsterdammer met schulden en was bovendien verslaafd. 35 jaar runde ze als zelfstandige toiletten op Amsterdam CS. Wat de bedrijfsadministratie betreft, stak ze jaren ‘haar kop in het zand’, zegt ze. ‘Huisuitzetting dreigde vanwege huurachterstand en ook de Belastingdienst zat achter me aan. Een deurwaarder adviseerde me naar CentraM te gaan, dat een spreekuur heeft bij mij in de wijk.’ Daar klopte zij begin 2016 aan voor hulp.
Verschillende doelgroepen
De aanleiding voor CentraM om de schuldhulp anders aan te pakken, was de grote uitval van klanten die geen verantwoordelijkheid voor hun situatie (kunnen) nemen. Een brief sturen ter bevestiging van een afspraak of de start van een budgettraining, was al reden om af te haken, vertelt Agnes van den Bosch, projectleider Schuldhulp bijzondere groepen. ‘Vanwege de grote uitval van deze doelgroep, analyseerden we op welke momenten dat gebeurde en pasten onze hulptrajecten aan. Vroeger ging iedereen die zich meldde voor schuldhulp door dezelfde wasstraat. Nu onderscheiden we mensen die alleen hulp bij geldproblemen nodig hebben en klanten met wie meer aan de hand is. In het laatste geval neemt het sociaal werk de regie. Sociale professionals zoeken samenwerking met partners als verslavingszorg en woningcorporaties en zetten maatjes en vrijwilligers in.’
Ook het in 2013 verschenen Amerikaanse Schaarste had bij CentraM invloed op het denken over armoede en schulden. Eldar Shafir en Sendhil Mullainathan betogen in het boek dat stress door armoede leidt tot verandering van het brein en ‘een tunnelvisie’. Mensen doen daardoor ondoordachte dingen of nemen onverantwoorde besluiten. Else de Wit: ‘Anders kijken naar schuldenaren werd uitgangspunt van onze hulpverlening. Het vingertje heffen helpt niet.’
Ontzorgen
De ondersteuning van de minst zelfredzame mensen begint nu met individuele persoonlijke aandacht, terwijl zij voorheen, met andere schuldenaren, direct in een groep moesten leren budgetteren op eigen kracht. Agnes van den Bosch: ‘Het gaat bij deze klanten immers niet alleen om het aflossen van schulden. Zij verloren de regie over hun leven, vaak hun eigenwaarde en positief zelfbeeld; ze vereenzamen. Afhankelijk van de problematiek werken sociaal werkers van CentraM, verslavingszorg en andere instellingen toe naar een andere leefstijl. Zij willen mensen motiveren voor een nieuw leven, zonder schulden. Waardoor klanten het weer krijgen zoals vroeger of zelfs beter.’ Schuldhulp is flankerend. Net als voorheen gaat de schuldhulpverlener direct aan de slag met de schulden, zonder zich ook met de motivatie, sociale problematiek en leefstijl van de klant te hoeven bezighouden. Dat doen anderen, gelijktijdig.
‘Stap voor stap proberen we, samen met anderen, kleine succesjes te boeken. Eerst ontzorgen, dan gedragsverandering en pas daarna is er ruimte voor duurzame verbetering,’ vat Else de Wit de nieuwe aanpak samen.
Het maatwerk dat CentruM probeert te leveren, sluit goed aan bij het gemeentelijk Verbeterprogramma schuldhulpverlening. De Amsterdamse wethouder Arjan Vliegenthart wil dat schulden eerder in beeld zijn, bijvoorbeeld door signalering scholen en voedselbanken, dat schuldenaren sneller en effectief hulp krijgen en dat er minder terugval is.
Mevrouw Smeenk kon snel terecht bij CentraM. ‘Mensen informeerden en begeleidden me goed en zetten meteen van alles in gang. Ik ging naar Jellinek om af te kicken. Een vrijwilliger hielp me mijn administratie te ordenen. Maar het belangrijkste voor mij was dat de maatschappelijk werker me niet veroordeelde. Ik kon de waarheid vertellen. In plaats van “Wat ben je dom geweest.” zei ze “We gaan structuur brengen in je situatie.” Dat vond ik fijn.’
Motiverende gespreksvoering
Om klanten vast te houden en te motiveren voor veranderingen, zijn de hulpverleners bijgeschoold in motiverende gespreksvoering. Agnes van den Bosch: ‘Professionals leren dat de klant binnen het beperkende kader van de schuldsanering, ruimte voor regie en eigen verantwoordelijkheid moet hebben. In het Plan van Aanpak leggen we bijvoorbeeld vast dat hij of zij zelf naar de sorteergroep gaat om de post te sorteren, een Digid-code aanvraagt en geen nieuwe schulden maakt. De hulpverlener probeert de klant in beweging te krijgen. We accepteren dat niet iedereen geheel zelfredzaam kan zijn. Maar het is niet de bedoeling dat je als professional kwetsbare mensen alles uit handen neemt. Vroeger was het “Je moet dit en je moet dat.” Nu bouwen we een relatie op met klanten; we pakken de problemen samen aan.’
In een andere training leren hulpverleners ook omgaan met agressie. ‘Hoe ga je met mensen in gesprek en voorkom je agressie? Geld is een eerste levensbehoefte, mensen kunnen door het lint gaan. Blijf in gesprek, dan ontstaat er altijd een opening.’
Mevrouw Smeenk is tevreden over de hulp die ze krijgt. Ze stopte eind 2016 met roken, haar administratie is op orde en ze deed een training budgetbeheer. ‘Mijn schulden zijn gestabiliseerd. Straks worden ze gesaneerd. Dan krijg ik €70 leefgeld per maand. Eerst vond ik het moeilijk, nu vind ik het oké. Over drie jaar ben ik van de schulden af.’
www.amsterdam.nl/geldproblemen
www.centram.nl