Ze krijgen er niet voor betaald, maar doen het vol overtuiging: collega’s met een arbeidsbeperking ondersteunen op de werkvloer: buddy’s, maatjes en Harries.
SW-Journaal oktober 2018
Het staat niet in hun functieomschrijving, ze krijgen er niet (extra) voor betaald, maar ze doen het vol overtuiging: collega’s met een arbeidsbeperking ondersteunen op de werkvloer. Ze heten ‘buddy’, ‘maatje’, ‘Harrie’ of ‘interne jobcoach’ en bieden praktische werkbegeleiding en een luisterend oor. SW-Journaal spreekt enkele van deze ideale collega-werknemers.
Voor duurzame re-integratie en arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking is goede begeleiding nodig. Op afstand zijn het klantmanagers die daarvoor kunnen zorgen; jobcoaches van UWV, gemeente of een zelfstandig bedrijf bieden maatwerk op de werkplek. Maar de financiering van jobcoaches door UWV en gemeenten is altijd aan een maximumtermijn gebonden en duurt nooit langer dan drie jaar, terwijl psychisch kwetsbare medewerkers of jonggehandicapten vaak voor langere tijd (of zelfs altijd) ondersteuning nodig zullen hebben.
Bang voor onrust
Er is een mooie oplossing: ook eigen medewerkers kunnen de taak van begeleider op zich nemen, al dan niet voorbereid door een training of opleiding. Zij heten ‘maatje’, ‘buddy’ of ‘Harrie’. Henny de Vries is zo’n Harrie (de letters staan voor: hulpvaardig, alert, realistisch, rustig, instruerend en eerlijk). De Vries is teamleider op een van de afdelingen van het Universitair Medisch Centrum in Groningen (UMCG). Ze coacht haar team, coördineert de (na)zorg voor patiënten, maar ze is ook het aanspreekpunt voor de nieuwe collega, Julia, die een jaar geleden instroomde via een re-integratietraject. ‘Aanvankelijk was ik een beetje bang voor onrust,’ zegt Henny de Vries. ‘Er zijn al stagiaires, leerlingen en vrijwilligers op de afdeling. Als we er ook nog iemand met een probleem bij krijgen, kon dat wel eens te veel worden. Maar het pakt goed uit. Julia is een intelligente, leuke jonge vrouw. In het begin kwam ze een beetje druk over, maar ze integreerde gemakkelijk in het team. We zijn nu heel blij met haar.’ Julia werkt twee dagen van acht uur per week als afdelingsassistent. ‘Voor haar is twee dagen werken voldoende,’ zegt Henny de Vries. ‘Het werk kan haar al snel te veel worden. Bij stressvolle situaties heeft ze behoefte met me te praten en ze is dan heel open,’ zegt Henny.
Collega’s merken niets vreemds aan haar. ‘Ze is vrolijk, pakt alles op en heeft echt iets opgebouwd op de afdeling: collega’s vertrouwen haar. Naast het assisteren in de afdelingskeuken doet ze steeds meer ondersteunende taken op de afdeling, zoals vervoer van patiënten naar verschillende functieafdelingen. Omdat ze veel kan en ook wil, is het soms nodig haar werkzaamheden te begrenzen. Daar help ik haar bij. Julia is een extra kracht op onze afdeling en mag vanuit de Participatiewet geen gewone werkplek opvullen. Ze vindt het werk echter zo leuk dat ze begint aan een opleiding tot helpende. De dagen die ze op onze afdeling werkt, kunnen dienen als stage-uren. Wellicht gaat ze daarna nog de opleiding tot verzorgende doen. En misschien komt ze later gewoon in dienst.’
Geeft energie
Henny de Vries kreeg samen met tien collega’s van het UMCG een Harrie© Helpt training (zie kadertekst) van CNV Jongeren en Vilans aangeboden. Bij het ziekenhuis werken namelijk 45 mensen met afstand tot de arbeidsmarkt, ook bijvoorbeeld bij het groen- en terreinonderhoud. Na de training konden zij zich Harrie noemen, omdat ze beschikten over de competenties die je nodig hebt om medewerkers met een beperking goed te kunnen begeleiden. Henny de Vries is graag een Harrie voor iemand met een arbeidsbeperking. ‘Dit hoort bij mijn werk, het is een leuke uitdaging. Het kost me geen extra energie, het gééft me juist energie. Ik ben blij dat zij het zo naar haar zin heeft.’ De re-integratiekandidaten komen via de gemeente (Participatiewet) of het UWV (Wajong) bij het UMCG terecht. Het UWV bepaalt wat hun loonwaarde is; het ziekenhuis krijgt een vergoeding of loondispensatie; de werknemers ontvangen een aanvullende uitkering op hun salaris. Bij contractverlenging wordt hun loonwaarde opnieuw vastgesteld. Namens het UWV of de gemeente worden de medewerkers met een beperking begeleid door een jobcoach, intern dus door Harries.
Albert Heijn
Varianten op de Harrie zijn de interne jobcoach, het maatje en de buddy. Interne jobcoaches kunnen gewone medewerkers zijn die na een korte training collega’s met een beperking of een beschutte werkplek begeleiden. Zo leidt de gemeente Edam-Volendam op dit moment tientallen medewerkers op tot interne jobcoach.
Ook Albert Heijn heeft interne jobcoaches en buddy’s in dienst. Het bedrijf probeert medewerkers met een psychische aandoening of arbeidsbeperking die in de winkel of het magazijn aan de slag gaan zo veel mogelijk te koppelen aan een collega die zich om hen bekommert. Maria is zo iemand: ze is verkoopmedewerker bij een Albert Heijn in Amsterdam. ‘Ik ben niet officieel gevraagd of aangesteld als buddy,’ vertelt ze. ‘Maar mensen met een beperking die bij ons kunnen werken, luchten graag hun hart bij mij. Ik trek dat aan, denk ik. Ik ben altijd een en al oor. Eerst was er een meisje over wie ik me over ontfermde. Op dit moment werkt er een jongen met problemen bij ons. Ik maak vaak een praatje met hem, en in de pauzes doen we regelmatig een bakkie koffie samen. Ik houd hem een beetje in de gaten. Laatst was hij met kratten aan het gooien. Dan maan ik hem wat rustiger aan te doen. Je moet niet tegen hem schreeuwen, dan raakt hij in paniek. De jongen stottert. Hoe meer hij praat, hoe meer hij gaat stotteren. Bijna niemand heeft het geduld naar hem te luisteren, ik wel. Ik vind het zielig als niemand moeite doet hem te begrijpen. Hij heeft veel aan zijn hoofd en lijkt nergens terecht te kunnen met zijn problemen. Ik heb veel geduld en kan goed luisteren. Zulke mensen zijn gelijk aan ons, toch? Zij moeten gewoon kunnen meedoen in de maatschappij. Hij is niet raar, ik wil hem niet anders behandelen dan anderen. Hij vindt het fijn met me te praten, denk ik. Want na ons contact is hij weer opgewekt. Hij meldt zich ook nooit ziek.’
Vriendelijke manier
Een buddy, Harrie of maatje kan werk voor kwetsbare medewerkers behapbaar helpen maken. Bij hun leidinggevende lopen collega’s met een arbeidsbeperking misschien het risico een slechte beurt te maken. Het contact met een buddy is informeel. Bij hem of haar kunnen ze zaken van zich af praten, of het nu gaat om problemen thuis, een verliefdheid of een strenge baas. Buddy’s kunnen werknemers voorhouden wat je wel en niet doet op het werk, hen corrigeren als dat nodig is en behoeden voor het risico dat ze door hun gedrag hun baan op het spel zetten. Ondersteuning door een buddy, Harrie of maatje is een vriendelijke manier om kwetsbare collega’s bij de les te houden en zo nodig in goede banen te leiden. Werkgevers stellen tenslotte eisen aan hun inzet en productiviteit. Maatjes kunnen deze harde kant van de werkelijkheid zachter maken. Daar moeten ze dan op het werk wel de ruimte voor krijgen. Zij op hun beurt zoeken ideale werkgevers.
Harrie© Helpt
Kenniscentrum Vilans en CNV Jongeren deden in 2010 onderzoek naar de bijdrage en betekenis van collegiale steun voor medewerkers met een beperking op de werkplek. Collegiale ondersteuning bleek een positieve invloed op het succes en de duurzaamheid van de arbeidsrelatie te hebben. Vilans en CNV Jongeren zochten uit over welke kwaliteiten de begeleidende collega-werknemer zou moeten beschikken en zo ontstond ‘Harrie’. CNV Jongeren en Vilans ontwikkelden vervolgens onder andere de tweedaagse Harrie© Helpt training in Utrecht, zie www.ikbenharrie.nl. De training is erkend door UWV. Harrie is nu een van de tools om de re-integratie van arbeidsbeperkten en het behouden van werk te vergroten.