Psychisch kwetsbaar en aan het werk

Om werkzoekenden met een psychische kwetsbaarheid aan werk te helpen, moet de samenwerking tussen ggz, gemeenten, UWV en werkgevers beter.

in: Sprank #06 juli 2018

Uitkeringsgerechtigden met een psychische aandoening hebben 30 procent minder kans op een betaalde baan dan andere werkzoekenden. Degenen die wel een baan hebben, verzwijgen vaak hun aandoening, uit angst voor negatieve reacties of zelfs ontslag. Wanneer er geen rekening mee wordt gehouden, lopen werknemers met langdurige psychische problematiek een grotere kans uit te vallen. Uitkeringsinstanties bestempelden hen tot voor kort bijna automatisch als ‘onbemiddelbaar’. Daar komt gelukkig verandering in. Verschillende partijen zetten zich nu in voor arbeidsdeelname van deze groep (zie kader). De samenwerking tussen ggz, gemeenten, UWV en werkgevers kan beter. In de regio’s Drechtsteden en Amsterdam zijn ze hier al volop mee bezig. Purmerend kiest voor een integrale aanpak van psychische en sociale problematiek.

Werk als zorg in Drechtsteden

Achttien uitkeringsgerechtigden met psychische problematiek plaatsten Baanbrekend Drechtsteden en Yulius in een reguliere baan sinds het begin van hun samenwerking in oktober 2017. Baanbrekend is een werkverband van Sociale Dienst Drechtsteden, UWV en Randstad, Yulius is de ggz-instelling waar de uitkeringsgerechtigden in behandeling zijn. Ieder heeft z’n eigen verantwoordelijkheid. Yulius meldt cliënten met een werkwens aan en blijft, ook na plaatsing in een bedrijf, zorg leveren. Baanbrekend heeft de vacatures en doet de intake voor een match naar een baan. Begeleider Manon van Bommel van Baanbrekend: “Na vaststelling van de psychische belastbaarheid en mogelijkheden proberen we een realistische keuze te maken. Iemand kan bijvoorbeeld geen piloot worden, maar wel op een vliegveld werken.” Klantmanagers van de gemeenten checken de rechtmatigheid van de matches. Bijzonder in Drechtsteden is dat zorgverzekeraar VGZ de toeleiding naar werk financiert in het kader van haar programma Zinnige zorg – initiatieven die de zorg beter en simpeler maken.

Om de kans op duurzaam succes te vergroten moet het werk passend zijn, weet Van Bommel. “Houd rekening met wat mensen willen en met bijvoorbeeld het dag- en nachtritme van werknemers met ernstige psychische problematiek. Als iemand zich tegen een plaatsing verzet, zal hij of zij snel uitvallen.” Ook een jobcoach die hen de eerste tijd op het werk ondersteunt, is essentieel. “Soms overschatten wij wat mensen aankunnen of overschatten zij zichzelf.” Baanbrekend Drechtsteden betaalt deze jobcoaches. “De ggz leert wat nodig is om een baan te bemachtigen en Baanbrekend leert welke zorg werknemers (nodig) hebben om te functioneren,” concludeert Van Dommel

Individuele Plaatsing en Steun in Amsterdam

De Amsterdamse ggz-instelling Arkin vroeg uitkeringsinstanties al in 2012 om beleid voor arbeidsre-integratie van klanten met een ernstige psychische aandoening. In 2014 begon de gemeente Amsterdam een pilot; tien cliënten van GGZ inGeest werden toegeleid naar werk. “Vanaf 2015 kopen we jaarlijks vijftig re-integratietrajecten Individuele Plaatsing en Steun (IPS)[i] in voor Amsterdamse bijstandsgerechtigden, bij zowel GGZ inGeest als Arkin,” zegt Marga Homan, teammanager van Werk en Re-integratie in de hoofdstad. Landelijk is Amsterdam koploper wat betreft de inzet van IPS-trajecten voor deze doelgroep. Homan: “Trajectbegeleider en cliënt kijken of IPS de geschikte route is, waarna ggz de klant bij de gemeente aanmeldt. Bij goedkeuring zorgen wij dat de klantmanager van Werk en Re-integratie op de hoogte is van het IPS-traject. Wij doen dan even niets, de regie ligt bij de ggz. Is sprake van een arbeidsbeperking, dan vraagt de ggz-instelling aan de gemeente Amsterdam om een loonwaardemeting bij de klant. De gemeente regelt vervolgens de loonwaardesubisidie voor de werkgever en zorgt dat de klant in het doelgroepenregister komt.”
Wie in Amsterdam een IPS-traject kan volgen, gaat minimaal twaalf uur per week en voor minimaal zes maanden aan het werk. Sinds 2015 zijn 174 Amsterdamse cliënten een IPS-traject gestart. Daarvan zijn er inmiddels 22 afgesloten, waarvan 15 met een baan.

Twee jobcoaches van de gemeente volgden een IPS-opleiding en schuiven maandelijks aan bij Arkin of GGZ inGeest voor cliëntoverleg. Als klanten via IPS duurzaam aan het werk zijn, volgt een warme overdracht van IPS-trajectbegeleiders naar een Amsterdamse jobcoach, die door het maandelijkse ggz-overleg weet wat nodig is. Lukt het niet om iemand binnen twee jaar naar regulier werk toe te leiden, dan zoekt de gemeente een passende plek bij dagbesteding of beschut werk.
“De samenwerking met de gemeente, het UWV en het werkgeversservicepunt is goed”, zegt Lia Kloes, leidinggevende IPS bij Arkin. “We leren elkaars werk- en denkwijze kennen. “Dreigt een cliënt tussen wal en schip te raken, dan vinden we elkaar snel. Amsterdam heeft de bereidheid klanten met een ernstige psychische aandoening structureel aan werk te helpen. Hun aantal is groot en de gemeente wil dat iedereen participeert. Het gaat wel eens mis als bijvoorbeeld Arkin iemand in een traject richting werk plaatst en de gemeentelijke klantmanager dezelfde klant oproept voor dagbesteding. Je moet dus met elkaar blijven praten.”

Integrale hulp Purmerend

Semmy Riet uit Purmerend heeft borderline. Momenteel doet zij schoonmaakwerk en bezorgt ze post, eerder werkte ze in een ijssalon. “Daar hield men geen rekening met m’n woede-uitbarstingen. Ik word niet geaccepteerd zoals ik ben. De gemeente beloofde me een baan in de groenvoorziening, maar die heeft geen vrouwentoiletten. Ik wil graag een deel werken en gedeeltelijk worden afgekeurd, maar de gemeente kent en erkent mijn probleem niet. Ik ben verplicht te werken.”

Wethouder Participatie Roald Helm kan niet ingaan op een individuele situatie in zijn gemeente, maar benadrukt dat Purmerend probeert iedereen naar vermogen mee te laten doen, ook mensen met een psychische kwetsbaarheid. “Werkgevers willen mensen met een arbeidsbeperking in dienst nemen, zolang wij hen maar ontzorgen als iemand bijvoorbeeld ‘op tilt’ slaat. Purmerend werkt samen met een Fact-team[ii] van ggz-instelling Dijk en Duin. Werkfit worden en werkervaring opdoen kunnen klanten bij Werkom, het participatiebedrijf van Purmerend en Zaanstad. Zowel jobcoaches als enkele werkleiders hebben kennis van psychische beperkingen.”

Purmerend houdt de coaching van kwetsbare mensen graag zelf in de hand. Wethouder Helm: “Er komen cliënten binnen via de ggz, maar ook via de huisarts, het wijkteam of de casemanager van de gemeente. Soms hebben klanten niet alleen psychische problemen, maar spelen ook laaggeletterdheid, schulden of huisvestingsproblemen mee. Wij willen integrale hulp bieden. Zo zit een casemanager van ons Jongerenloket bij Werkom. Niet het instellings- of gemeentebelang staat voorop, maar dat van de klanten.”

Begrip

Chantal Soepboer viel in 2012 wegens overbelasting uit op haar werk en staat nu op het punt voor zichzelf te beginnen. Zij ervaart een verschil tussen de benadering van UWV en de gemeente. “UWV liet me een opleiding ervaringsdeskundigheid volgen en geeft me tijd een plan te ontwikkelen voor het zelfregiecentrum dat ik wil oprichten; een centrum waar mensen onder eigen regie kunnen werken aan hun herstel. De gemeente oefent meer druk uit om te werken, ook als je psychisch kwetsbaar bent. De sociale dienst bepaalt waar je structureel je inkomsten mee kunt verdienen. Ik wil dat zelf bepalen. Train klantmanagers om buiten de regels en wettelijke kaders te kijken. Als klanten gemotiveerd zijn, heb je een duurzamer match. Ik ben voor 44 procent afgekeurd, maar ga voor volledig herstel. Misschien blijft het worstelen een balans te vinden tussen werk en draagkracht, dat zien we wel. Wil je als gemeente klanten naar een hoger niveau tillen, verplaats je dan in wat zij kunnen en willen. Begrip is een sleutelwoord voor herstel.”

Tips

• Houd bij re-integratie en begeleiding rekening met de wens, motivatie en kwetsbaarheid van klanten met psychische problematiek.
• Een passende baan is bijvoorbeeld (eerst) een baan in deeltijd.
• Laat enkele jobcoaches of klantmanagers specifieke kennis over psychische stoornissen opdoen.
• Wees alert op multiproblematiek. Spelen er nog andere dan psychische problemen?
• Realiseer een intensieve samenwerking tussen gemeente en zorgverlener op zowel cliënt- als beleidsniveau.
• Blijf met elkaar in gesprek

 

Convenant arbeidsdeelname psychisch kwetsbaren

Op 24 mei tekenden Divosa, GGZ Nederland, RIBW, UWV, Federatie Opvang en cliëntenorganisaties een convenant om de arbeidsdeelname van psychisch kwetsbare mensen te bevorderen. Speerpunten zijn:

• Voorkom uitval van werknemers met psychische problematiek.
• Vergroot instroom van psychisch kwetsbare uitkeringsontvangers op de arbeidsmarkt.
• Deel kennis over succesvolle methodieken als IPS, voorbeelden van goede samenwerking en relevante ontwikkelingen.
• Maak psychische kwetsbaarheid op het werk bespreekbaar en draag bij aan destigmatisering van werk(zoek)enden met psychische problematiek..
• Ondersteun werkgevers bij inclusief werkgeverschap.
• Werk als gemeenten, ggz, RIBW, UWV en cliëntenorganisaties samen in arbeidsmarktregio’s en borg die samenwerking.
• Neem toeleiding naar en behoud van werk van mensen met psychische problematiek op in opleidingen, trainingen en deskundigheidsbevordering van professionals.

 

[i] Individuele Plaatsing en Steun (IPS) is een methodiek uit de VS, waar in Nederland vooral de ggz mee werkt. Iedereen met een psychische aandoening en werkwens kan meedoen. Men begint direct in een reguliere betaalde baan. De IPS-coach maakt deel uit van een ambulant Ggz-team

[ii] Fact staat voor flexible assertive community treatment en is een effectieve interventie voor multiproblematiek waarbij een psychiater, psycholoog, maatschappelijk werker, ervaringsdeskundigen en een IPS-trajectbegeleider met elkaar samenwerken.