Annemiek Onstenk

Agnes heeft betalingsachterstanden en schulden die goed te overzien zijn, één maand huurachterstand en onbetaalde rekeningen bij o.a. Wehkamp. Haar inkomen gaat achteruit als ze wordt ontslagen bij een slagerij. Ze vindt nieuw werk, in de thuiszorg, maar minder uren (en dus inkomen) dan ze nodig heeft om aan al haar betalingsverplichtingen te voldoen. Agnes klopt aan bij de schuldhulpverlening en komt in een traject dat haar hulpvraag overstijgt. Tegen de tijd dat ze aan de beurt is, zijn de problemen verergerd in plaats van verminderd.

Tijdens een Qrachtmeeting in mei 2014 gaan geportretteerden uit magazine Qracht 500 – over armoede in Nederland – in debat met gemeenten, woningcorporaties, bedrijven en politici, o.a. over schulden. Hun probleem is dat schulden in korte tijd ‘over de kop gaan’ vanwege boetes en kosten en ze schulden al gauw ervaren als ten onder gaan in ‘een moeras’. Zij pleiten voor een time-out van kosten, rente en boetes op schulden zodra schuldenaren zich bij de hulpverlening of gemeente melden. Een ander voorstel is ervaringsdeskundigen als maatje in te zetten in de schuldhulp en schuldenaren de mogelijkheid te bieden hun schuld af te betalen door voor of bij de schuldeiser te werken.

Niet alleen mensen met schulden, ook schuldhulpverleners zelf vinden dat de schuldhulp moet veranderen en verbeteren. ‘Er is nauwelijks tijd om mensen te woord te staan. We besteden onze tijd vooral aan papieren invullen en deurwaarders bellen. Niet iedereen die dat wil en nodig heeft, kan in de schuldhulp terecht. Van de mensen die erdoor komen, lopen velen vast of haken af,’ zegt een Amsterdamse schuldhulpverlener tijdens een Meetup over ‘onorthodoxe oplossingen voor schulden’ in Pakhuis de Zwijger op 10 november 2014.

Op 11 november halen deurwaarders het journaal met het nieuws dat zij steeds vaker te maken krijgen met zelfmoorden onder mensen met schulden bij wie zij beslag leggen of die zij hun huis uitzetten. Als zelfs deurwaarders, die veel verdienen aan schuldenaars, al de noodklok luiden, dan is er niet íets, maar veel aan de hand.

Omdat schuldhulp vaak niet leidt tot oplossing van (achterliggen)de problemen noch tot duurzame gedragsverandering, timmeren verschillende groeperingen al langer aan de weg met een alternatieve aanpak van schulden. De harde financieel-juridische aanpak werkt averechts, zeggen zij, ook omdat schuldenaren geen perspectief zien en hun kont tegen de krib gooien.

In oktober 2014 vond een Nationaal laboratorium Schuldhulpverlening anders plaats. Daar presenteerde onder andere het Goede Gieren-fonds z’n plannen. Dit fonds, opgericht door Eropaf en Pieter Hilhorst, wil het niet bij het vaststellen van problemen laten, maar zelf iets doen. De inzet van de gieren is mensen met schulden positieve in plaats van negatieve prikkels te geven. Schuldenaars kunnen nu het advies krijgen in de uitkering te blijven in plaats van een baan te accepteren, omdat ze dan een geregeld inkomen hebben. Dat past mooi in het protocol, maar dwingt schuldenaren drie tot vijf jaar tot passiviteit. De Goede Gieren zien meer in prikkels als schuldverlaging wanneer ouders zorgen dat hun kind thuis kan blijven wonen of extra leefgeld als een jongere naar school of aan het werk gaat. Daarmee gaan maatschappelijke kosten (in dit geval voor jeugdzorg en gemeente) omlaag. Het inverdienmodel is kosten uitsparen voor huisuitzetting, uithuisplaatsing kinderen, acties leerplichtambtenaar en maatschappelijke opvang . De Goede Gieren vragen gemeenten en woningcorporaties te investeren in hun fonds en sluit prestatiecontracten met hen af. Met schuldenaren maken zij afspraken over goed gedrag, in ruil waarvoor de Goede Gieren hun schulden opkopen. De opzet wordt in drie gemeenten uitgeprobeerd.

Tijdens de Meetup over onorthodoxe oplossingen voor schulden waren ook andere initiatieven aanwezig die mensen met schulden te hulp komen. Een van hen is ONSbank, een initiatief van kunstenaars gesteund door de Rabobank, dat zich vooral richt op jongeren met problematische schulden. Jongeren kunnen bij ONSbank auditie doen, krijgen een kunstenaar als buddy en moeten inspanning voor school of werk leveren om het tij te keren. Dan neemt ONSbank hun schulden in depot, zodat die in ieder geval niet groter worden. Als de jongeren weer op de rails zijn, wordt hun openstaande bedrag, bijvoorbeeld, een studieschuld die zij, volgens afspraak, in termijnen afbetalen.

Tijdens het maken van Qracht 500 meldden zich ook andere alternatief werkende organisaties die schulden van armen willen opkopen. Supreme Clarity wil daarmee de strijd aanbinden tegen ‘perverse prikkels’ voor deurwaarders, incassobureaus en schuldhulpverleners. Voordat een marktplaats ontstaat waar mensen hun schulden per opbod aan de hoogste bieders verkopen, zetten de onorthodoxen zich misschien eens rond de tafel gaan om hun qrachten te bundelen?