Arbeid en sociale zekerheid

Gezinnen die in armoede leven, kunnen zich afzonderen van de maatschappij. Het aantal mensen dat met armoede en bestaansonzekerheid te maken krijgt neemt toe door de coronacrisis. Door hen bestaanszekerheid te garanderen voorkomen we dat zij de samenleving steeds meer de rug toekeren.

Het verhaal van Leonie is een voorbeeld van boze afzondering maar ook van onderlinge solidariteit. Ze is creatief met voedsel ruilen via Facebook, schreef een boek over rondkomen met weinig en schrijft op haar Facebookpagina Leef lekker met weinig geld regelmatig blogs over wat armoede met mensen doet. Het naar buiten brengen van ellende helpt haar als problemen haar boven het hoofd groeien. Met 12.000 volgers voert zij een community aan van mensen in armoede die elkaar tips geven en moed inspreken bij tegenvallers als een verlaging van de uitkering en verhoging van de huur.

Leonie stopte als 16-jarige met onderwijs. Haar ouders waren gescheiden, haar vader werkte op een fabriek en leefde later van een uitkering. Zij had verschillende uitzendbaantjes, met steeds tijdelijke contracten. Drie keer schulden had ze in haar leven en ze betaalde die drie keer af. Sinds een paar jaar is Leonie weduwe. Haar jongste kinderen, een drieling, hebben alle drie een beperking. Ze blogt dat haar gemeente wel 60 ‘potjes’ heeft waar minima gebruik van kunnen maken. Bij elke regeling moet zij echter opnieuw aantonen dat ze een te laag inkomen heeft om van rond te komen met nog twee thuiswonende kinderen, terwijl haar inkomenssituatie al jaren in haar dossier staat. Doodmoe wordt ze ervan. Omdat de drieling binnenkort 18 wordt, raakt zij haar kindgebonden budget kwijt. Haar maandinkomen gaat dan €1150 achteruit, terwijl haar kosten en uitgaven dezelfde blijven. Door gezondheidsklachten kan ze niet werken, wel is ze, behalve moeder, mantelzorger voor haar kinderen. Worden de thuiswonende kinderen 21, dan kan haar inkomen door de kostendelersnorm opnieuw dalen. Armoede wijkt maar niet van haar zijde.

Willem heeft een daklozenuitkering, leuke dagbesteding en hulp bij het aflossen van z’n schulden, maar zegt dat de gemeente ‘niks’ heeft gedaan om hem te helpen. Hij moppert dat de dagbesteding vanwege corona stilligt en over de waarschuwingen die hij als ‘straatmens’ krijgt als hij onvoldoende afstand houdt.

Gemeenten bieden financiële en andere ondersteuning, maar wekken kennelijk toch ambivalente gevoelens en animositeit bij ontvangers op. Dat geeft te denken. Zij vinden het niet onredelijk dat je moet solliciteren of een tegenprestatie leveren als je een bijstandsuitkering krijgt. Maar het wantrouwen, de controle, de sancties en vele regels wekken woede op. Regels halen je onderuit, zeggen mensen die ik interviewde over armoede.

Henk werkte na ernstige gezondheidsproblemen en schulden twaalf jaar bij een kringlooporganisatie met een woonwerkgemeenschap, in ruil voor kost, inwoning en weekgeld. Na z’n herstel trouwden hij en een vrouw van buiten de EU. Zij kreeg een verblijfsvergunning omdat de woonwerkgever tijdelijk zijn salaris verhoogde, zodat hij voldeed aan de vereiste inkomsten voor haar verblijf. Toen de IND achter die tijdelijke salarisverhoging kwam, beschuldigde die dienst hem van fraude en zette z’n vrouw het land uit. De rechter stelde de IND uiteindelijk in het ongelijk, maar niet nadat ook hij een tijd naar het buitenland moest uitwijken om bij elkaar te kunnen zijn. Regels.

Mensen hebben bestaanszekerheid nodig, ook mensen die in armoede leven en naar vermogen willen participeren. In een aantal gemeenten vonden een paar geleden experimenten met regelarme bijstand plaats: minder regels, er een beetje bij mogen verdienen, geen verplichte tegenprestatie. Van de VVD mochten die pilots niet langer duren dan twee jaar, om niet de schijn van een basisinkomen te wekken. Armoede is echter meestal verdwenen na twee jaar, integendeel.

Het bedrijfsleven mag zich sinds de jaren 90 verheugen in ‘deregulering’. De Europese Commissie had de afgelopen vijf jaar zelfs een Eurocommissaris voor deregulering. Het wegnemen van regels en voorwaarden zou niet alleen voordeel moeten opleveren voor ondernemers. Nu zoveel extra mensen met armoede te maken (zullen) krijgen als gevolg van de coronacrisis is het tijd voor deregulering van het sociale zekerheidsstelsel. Mensen moeten, met of zonder werk, bestaanszekerheid hebben, met een inkomen waar zij van rond kunnen komen en huisvesting en zorgvoorzieningen van kunnen betalen. Zorg dat mensen in armoede niet met hun rug naar de samenleving gaan staan omdat hen het dagelijks bestaan te moeilijk wordt gemaakt. Een mogelijke oplossing is een basisinkomen en, voor wie kan werken, een basisbaan.