Er zijn vrouwen met een hoofddoek die carrière maken en vrouwen met een academische titel die thuiszitten en hun partner de kost laten verdienen. [Lees meer…] overHoofddoek, hoer en horigheid
Politiek
‘Sex workers willen rechten, geen redding.’
Omdat prostituées per definitie als slachtoffers worden gezien, zijn ze kwetsbaar voor vrouwenhandelaren, zegt de Oegandese Kyomya Macklean van WONETHA, een organisatie die opkomt voor sex workers. ‘Wij leren prostituées voor zichzelf op te komen en trots te zijn. Veel vrouwen hebben dit vak gekozen.’
[Lees meer…] over‘Sex workers willen rechten, geen redding.’Geen voorgekookt bestaan
Feministen met een werkster vindt ze helemaal niks (‘Je maakt je eigen plee schoon!’), maar verder is Saskia Poldervaart een toonbeeld van verdraagzaamheid. [Lees meer…] overGeen voorgekookt bestaan
Het rijke roze leven
Lover – 2009
Dertig jaar na verschijning van het Lesbisch Prachtboek is er nu dan de Lesbo-encyclopedie. Anders van opzet, maar met vrijwel hetzelfde doel: schrijven over het lesbische bestaan geeft uitdrukking aan dat bestaan, bevestigt, viert en schept het, maakt het zichtbaar. Zwart op wit op roze. De prachtig uitgegeven en rijk geïllustreerde encyclopedie dient niet alleen als naslagwerk, voor wie maar geïnteresseerd is in lesbische feiten en verhalen. Het moet ook herkenning bieden voor de doelgroep zelf en lesbische vrouwen een hart onder de riem steken. Zij worden zelfs opgeroepen hun geaardheid actief uit te dragen om de lesbische zichtbaarheid te vergroten en paden te banen voor de lesbo’s die er (nog) niet voor kunnen, willen of durven uitkomen. Wat dat betreft is de Lesbo-encyclopedie ook een statement.
Niet voor niets is de heldinnengalerij helemaal in het begin van het boek te vinden. Tientallen ‘lesbiconen’ prijken er, vooral sportvrouwen, schrijfsters, radicaal-feministische voorvrouwen, tv-sterren en enkele politici. Rolmodellen in verschillende soorten en maten, voor elk wat wils. De redactie maakt apart melding van de hoge lesbische score van de NOS. In 2008 stonden vier NOS-medewerksters bekend als gevoelsgenoten, dat is niet verkeerd. De encyclopedie heeft alleen betrekking op Nederland, maar onder de iconen bevinden zich ook buitenlandse pronkstukken. ‘Zij spreken tot de verbeelding en mogen niet ontbreken,’ zegt Linda Huijsmans, die samen met Mirjam Hemker de redactie vormde. Menig lesbeau zag immers het levenslicht door de muziek van Joan Armatrading of k.d. lang en verdreef de eenzaamheid met boeken van Sarah Waters.
Hiaten vullen
In de verantwoording schrijven de samenstellers dat zij geen wetenschappelijke pretentie met het boek hebben. Toegankelijkheid en het bijeenbrengen van zoveel mogelijk wetenswaardigheden vinden zij belangrijker. Daar zijn zij, samen met de honderd vrouwen en een enkele man die informatie aandroegen en teksten schreven, goed in geslaagd. Deze lesbipedia bevat een imposante verzameling lemma’s met namen, weetjes en verklaringen. De encyclopedie vult hiaten in kennis. Zo vermeldt zij bijvoorbeeld dat één op de vijf lesbische vrouwen die nooit met een man hebben gevreeën, besmet is het HPV-virus, dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Een gegeven dat we in de ‘gewone’ media niet tegenkomen. Lesbische vrouwen denken dus ten onrechte veilig te zijn wat dit betreft en doen niet allemaal mee aan de screening op baarmoederhalskanker. Een andere, specifieke kwaal is minderheidsstress, waar lesbische vrouwen (en homomannen) meer last van hebben dan andere gestigmatiseerde groepen. Ook zijn zij vaker depressief dan heterovrouwen en hebben meer alcoholproblemen.
De informatie is ingedeeld in voor de hand liggende thematische hoofdstukken als geschiedenis, politiek, sport, cultuur & lifestyle, wetenschap, gezondheid en seks. Aan de lemma’s gaat een korte, inleidende tekst vooraf. Er is veel aandacht voor verschillende schone kunsten en, anders dan bij de oudere broer, de Homo-encyclopedie van Nederland (2005), voor vrouwen in het hele land. Al ontkomt ook de damesversie niet helemaal aan een Amsterdam-centristische blikvernauwing. In het hoofdstuk Stad & land wordt ‘land’ gedefinieerd als ‘alles buiten Amsterdam’. Dat ook andere steden meetellen als ‘stad’ bewijst het overzicht van historische gebeurtenissen en subculturele initiatieven in bijvoorbeeld Groningen, Nijmegen en Utrecht, met roemruchte namen als Dikke Trui en de Feeks. De eerste Heksennacht vond plaats in Nijmegen, het eerste vrouwencafé en de eerste vrouwenboekhandel in Nederland (de Heksenketel en Heksenkelder) waren in Utrecht.
Zichtbaarheid
Het historische deel is hier en daar krakkemikkig. We lezen dat er nauwelijks persoonlijke bronnen zijn van vóór de jaren zeventig, maar ook dat voor het lesbische ‘proletariaat’ begin twintigste eeuw de ‘seksualiteitsbeleving’ voorop stond. Dat moet dan uit de bron van eenzaamheid afkomstig zijn?!
De keuze informatie onder te brengen in een inleidende tekst of een lemma is soms onnavolgbaar. Hoewel het register waarschijnlijk uitputtend is, en alles uiteindelijk vindbaar, verwacht je als lezer niet dat ‘bronnen’ een lemma is. Het lemma ‘vrouwen verraden’ bevat belangwekkende informatie over lesbofobe aspecten in de Nederlandse geschiedenis, die best in de inleidende tekst had gemogen. Evelien Eshuis, het eerste openlijk lesbische Tweede Kamerlid, zit verstopt in het lemma ‘out in de politiek’, maar voormalig burgemeester en minister Ien Dales in het hoofdstuk over levensbeschouwing. Dat komt de lesbische zichtbaarheid niet ten goede, hoewel Dales dat in haar geval misschien niet erg had gevonden.
Terwijl het de makers toch vooral om zichtbaarheid is begonnen. Mirjam Hemker erkent dat lesbische vrouwen verdeeld zijn over de kwestie zichtbaarheid. ‘Het is een voortdurende struggle. Je hebt twee kampen: lesbische vrouwen die voor integratie zijn en opgaan in de grote groep en vrouwen die zeggen: wij zijn helemaal niet hetzelfde, maar heel anders en wij zijn daar trots op. Daar hoor ik bij. Ik wil me profileren als anders, zichtbaar zijn.’
Dat is met de lesbo-encyclopedie in ieder geval meer dan gelukt. Neuzen in dit naslagwerk is genieten van kennis, kunde en cultuur die lesbische vrouwen hebben voortgebracht en van de creativiteit en humor uit het lesbische heden en verleden: ‘Nee, ik sla níet,’ zegt de sadist van het sm-stel. Maar ook met ongeloof kennis nemen van zaken die aan eigen beleving of herinnering zijn ontsnapt. Zoals het feit dat het COC pas in 1973 Koninklijk werd goedgekeurd en het pantalonverbod voor vrouwen, dat in enkele steden officieel tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw van kracht was.
Zichtbaar of niet: we bestonden en bestaan, want we hebben een eigen canon. Zoveel staat vast.
Lesbo-encyclopedie, onder redactie van Mirjam Hemker en Linda Huijsmans, AMBO/Amsterdam, 2009 ISBN 9789026321122, € 34,95
Vele tinten groen
Groene partijen in Europa worstelen met identiteit. [Lees meer…] overVele tinten groen
Nieuwe gaswinning in Waddengebied
PM, magazine voor de overheid – 2006
Gasproducent NAM vond halverwege de jaren negentig zes nieuwe, relatief kleine gasvelden onder de Waddenzee. Ze liggen dicht langs de Noord-Nederlandse kust en werden schuin aangeboord, vanaf drie landlocaties in de provincies Friesland en Groningen: Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen. Men schat de voorraad hoogcalorisch gas op 20 tot 25 miljard kubieke meter. Ter vergelijking: uit de gasvelden onder het nabijgelegen Ameland kwam de afgelopen twintig jaar 40 miljard kubieke meter gas.
Lange tijd kon het niet, nu kan het wel: nieuw gas winnen onder de Waddenzee. Naar verwachting krijgt de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in september 2006 de definitieve vergunningen. De NAM begint dan in 2007 met gaswinning op de locatie Moddergat en in 2008 met winning vanaf de locaties Vierhuizen en Lauwersoog.
Gas winnen met de hand aan de kraan
Vlakbij het pittoreske dorp Moddergat, enkele kilometers van de Friese waddenkust, ligt een met een hek omheinde betonnen werkvloer van zo’n vijftig bij vijftig meter. Midden tussen de groene weiden. Uit het beton steekt een twee meter hoog apparaat uit de grond. Het is het mondstuk van de put die jaren geleden werd geslagen naar een van de gasvelden onder de Waddenzee. Het gas kan vanaf hier schuin worden aangeboord. Er is bedrijvigheid op het terrein: er staan wat vrachtwagens, je hoort een machine. Wat zijn ze aan het doen? De werklieden vragen de reporter of zij het bord Verboden toegang niet heeft gezien. Ze verwijzen haar naar de voorlichter van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in Assen.
In Moddergat weten dorpsbewoners te vertellen dat de NAM voorbereidingen treft om de pijpen, die naar het gas onder de Waddenzee leiden, weer open te maken. Ze zijn volgestort met beton, toen de Tweede Kamer eind jaren negentig een stokje stak voor nieuwe gasboringen in de Waddenzee.
Hoe zit het ook alweer? Het kabinet Balkende gaf in 2004 toch het groene licht voor nieuwe gasboringen?
‘Het gaat niet om gasboringen’, haast perswoordvoerder Reinier Treur van gasproducent NAM zich te zeggen. ‘Tien jaar geleden boorden we, om de gasvoorraad te onderzoeken. De putten liggen er dus al. We gaan het gas nu wínnen.’
NAM verwacht nog dit jaar de vergunningen te krijgen voor nieuwe gaswinning van onder de Waddenzee. Daarvoor zijn geen boortorens meer nodig. Treur: ‘Wel komen er, naar verwachting eind 2006, tijdelijke installaties voor onderhoud van de putten. Ook wordt er over land een pijpleiding aangelegd, die het gewonnen gas van locatie Moddergat naar de installaties in Anjum transporteert. Ín de Waddenzee doen we niks.’
De toonzetting van de NAM-woordvoerder is defensief, de uitleg geduldig. Boren in de Waddenzee is een gevoelig dossier. De NAM heeft z’n lesje geleerd. Eind jaren negentig strandde een eerdere poging om de aangeboorde gasvoorraden te gaan exploreren. Nederland was tegen boren in dit kwetsbare natuurgebied, dat was het beeld. En een meerderheid van de Tweede Kamer wees extra gaswinning af. ‘We luisterden toen niet genoeg naar de samenleving,’ kijkt Reinier Treur terug op de blokkade. ‘We waren te technocratisch en gingen onvoldoende in dialoog. nu houden we rekening met de wensen van anderen.’
‘Boren naar gas in de Waddenzee is niet toegestaan’, verklaarde het kabinet Balkenende II echter in mei 2003. Het Regeerakkoord liet aan duidelijkheid niets te wensen over: ‘Voor schuin boren onder de Waddenzee zijn reeds aanzienlijke investeringen gedaan. Er wordt niettemin gestreefd naar een verder moratorium van tien jaren met betrekking tot het schuin boren naar gas onder de Waddenzee.’
Wel vroeg Balkende een adviesgroep onder leiding van PvdA-er Wim Meijer aan te geven wat wijs was voor de Waddenzee. Daarbij moest de natuur uitdrukkelijk centraal staan. In maart 2004 verscheen hun advies: Ruimte voor de wadden.
Achteraf gezien is de Adviesgroep Waddenzeebeleid het breekijzer geweest. Niet alleen concludeerde Meijer c.s. dat gaswinning binnen strikte natuurgrenzen niet tot natuurschade zal leiden. Ook maakte het gezelschap korte metten met de onontwarbare bestuurlijke kluwen en het geharrewar rond de Waddenzee. Teveel polarisatie, teveel stagnatie, te weinig slagkracht, aldus Meijer c.s.: ‘Veel spelers hebben hindermacht, bijna niemand heeft doorzettingsmacht.’ Met de natuur als grootste slachtoffer, want daarmee stond het er slecht voor. Het advies luidde: de natuur krijgt voorrang en menselijk medegebruik is beperkt mogelijk. Het moratorium op gasboringen achtte de Adviesgroep overbodig, vanwege het hanteren van strikte natuurgrenzen.
Het kabinet volgde de Adviesgroep en het tij keerde. Men besloot extra gaswinning ‘onder strikte voorwaarden’ toe te staan, omdat er ‘geen significante schade voor de natuur’ te verwachten is. Ook zag het kabinet af van verlenging van het moratorium en.
Voor natuurherstel stelde het kabinet het Waddenfonds in. Aanvankelijk met een kapitaal van 500 miljoen voor de komende 20 jaar. Onder druk van onder andere de Waddenregio, is dat bedrag verhoogd tot 800 miljoen euro.
Tussen het kabinetsbesluit in 2004 en nu zitten ruimtelijke ordeningsprocedures, waaronder een milieueffectrapportage. Het rijk bereidt een groot aantal vergunningen voor. Het lopende ruimtelijk beleidskader, de Planologische Kernbeslissing Nota Waddenzee 1993, is verlopen. Maar een aparte kabinetsbrief uit 2004 zorgt voor het wettelijke kader voor de gaswinning. Het is een noodverband waar rek in zit. De nieuwe Planologische Kernbeslissing voor de Waddenzee is vooralsnog niet genomen, terwijl de vergunningen voor gaswinning binnenkort rond zijn.
Eén van de strikte voorwaarden voor gaswinning is het permanent meten (monitoren in vaktaal) of de gaswinning negatieve gevolgen heeft voor de natuur. Het gaat daarbij vooral om bodemdaling, en de gevolgen die dat heeft op fauna en flora. De NAM zal het gas op de genoemde locaties daarom winnen ‘met de hand aan de kraan’.
Reinier Treur van de NAM legt uit hoe we ons dat voor moeten stellen. ‘De NAM gaat 2/3 van de normale productiecapaciteit benutten. We hebben dubbele zekerheden ingebouwd. Wetenschappers verschillen van mening over de vraag hoeveel de bodem daalt door gaswinning, 5 of 10 mm. Wij gaan uit van 5 mm. We hebben daarnaast te maken met zeespiegelstijging door klimaatverandering. Ook daarover verschillen wetenschappers van mening. Maar wij gaan uit van het meest ongunstige scenario, om de Waddenzee de kans te geven bodemdaling via de natuurlijke veerkracht te compenseren (door de getijdenwisseling wordt permanent nieuw zand afgezet, red.). We winnen dus niet op volle kracht en houden voortdurend metingen. Zijn er negatieve gevolgen, dan gaat de kraan verder dicht.’
Natuur- en milieuorganisaties waren en zijn fel tegenstander van gaswinningen uit de Waddenzeebodem. Waar mogelijk brengen zij hun bezwaren in. Eind mei richtte hun kritiek zich vooral op de volgens hen ontbrekende garanties voor handhaving van de strikte natuurvoorwaarden in de vergunningen.
De Vereniging tot Behoud van de Waddenzee is een van die organisaties. Acht de Waddenvereniging, nu de nieuwe gaswinning bijna een feit is, het pleit verloren? Nee dus. Integendeel zelfs: de Waddenvereniging telt haar zegeningen. ‘We zijn blij met wat we hebben bereikt,’ zegt directeur Hidde van Kersen. ‘De besluitvorming is nu ook heel anders als destijds rond de gaswinning bij Ameland. Toen verstrekte de overheid een vergunning voor 20 jaar in één keer, ongeacht de gevolgen voor natuur en milieu. De NAM krijgt nu voor de nieuwe gaswinning vanaf land weliswaar een vergunning voor 40 jaar, maar die is elk jaar herroepbaar. Toen was de economie de voornaamste maatstaf, nu de draagkracht van de natuur. Het tempo van gaswinning is afhankelijk van de gevolgen voor de natuur. Bij Ameland onderzoekt men alleen de bodemdaling. Nu worden ook de gevolgen van gaswinning voor flora en fauna gemonitord. Én volgen er repercussies als die negatief zijn. Dat is een grote verbetering. Met dank aan de scherpere regelgeving en de druk van natuur- en milieuorganisaties. De vernieuwingen kosten de NAM enorm veel geld, het scheelt de staat gasinkomsten. Maar het is òf dit òf niks.’
De Waddenvereniging is zeer te spreken over de opstelling van de NAM. ‘Zij zijn een voorbeeld voor bedrijven elders door vanaf de wal te boren. Een Frans bedrijf gaat EZ binnenkort vragen of ze bij Schiermonnikoog naar gas mogen boren. Ik ben benieuwd of dat bedrijf zich net zo goed aan de regels houdt als de NAM.’
Ondanks alle zegeningen tekent de Waddenvereniging toch elke keer bezwaar aan, eind mei nog tegen de voorlopige vergunningen voor Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen. Is dat ritueel verzet? ‘Veel van onze wensen zijn ingewilligd. Maar de crux van de vergunning is het hand-aan-de-kraan principe. De wijze waarop dat nu is ingevuld geeft ons onvoldoende juridisch houvast als het mis gaat. Is dat in de definitieve vergunning niet aangepast, dan zal de Waddenvereniging desnoods procederen.’
Binnenkort komt de Waddenzee misschien op de werelderfgoedlijst van UNESCO te staan. Gaat de Waddenvereniging dat als nieuw element in de strijd werpen? ‘Nee,’ zegt Van Kersen eerlijk. ‘De status van werelderfgoed brengt geen economische beperkingen met zich mee.’
Europese regels doen dat misschien wel. Europarlementslid Dorette Corbey van de PvdA vroeg de Europese Commissie half mei jongstleden of nieuwe gaswinning past in het Europese beleid inzake vogel- en natuurbescherming. Zij doelt op de Vogel- en Habitatrichtlijn, die alleen ‘bestaande activiteiten’ toestaan in beschermde vogelgebieden als de Wadden. Het antwoord laat nog even op zich wachten.
De Moddergatters vinden alle zorg over de Waddenzee maar flauwekul. ‘Wat die milieuclubjes toch voor elkaar hebben gekregen, prietpraat is het,’ stelt een dorpsbewoner verontwaardigd. ‘Ik ben hier geboren en getogen. Vroeger zwommen we hier direct over de dijk. Nu komt het water bij vloed niet verder dan halverwege je schenen. Zoveel is de zeebodem omhoog gekomen, door de zandafzettingen. En dan zeuren ze over een bodemdaling van een paar millimeter! Dat gas brengt ons welvaart, daar moet je blij mee wezen.’
Ook de uitbaatster van het plaatselijke café heeft er geen goed woord voor over: ‘Met de Waddenvereniging moet je hier in het dorp niet aankomen. ’t Dorp leeft van de visserij. Er is hier weinig ander werk. We hebben al de beperkingen voor de kokkelvisserij en nu weer dat gezeur over de gaswinning. Daar hebben Randstadbewoners last van, wij niet.’
Feit is dat niet alleen natuur- en milieugroeperingen tegen nieuwe gaswinning uit de Waddenzee zijn. Ook de provinciebesturen van zowel Friesland als Groningen en Noord-Holland zijn al jaren tegen. Tot voor kort was, zoals gezegd, zelfs het landsbestuur tegen.
Bij het beleid rond de nieuwe gaswinning zijn vier ministeries betrokken. Er moeten maar liefst 32 vergunningen worden verleend. Om te voorkomen dat ministeries tegengestelde eisen formuleren, tempo in de besluitvorming te brengen en bestuurlijke wirwar te voorkomen, zette het kabinet een nieuwe procedure in gang. Met de zogenoemde Rijksprojectenprocedure wordt een project van nationaal belang – de nieuwe gaswinning is het tweede dat ermee te maken heeft – sneller dan normaal door alle benodigde procedures geloodst. Het rijk trekt daarbij een aantal bevoegdheden van lagere overheden naar zich toe. Zijn de provincies en gemeenten daarmee buitenspel gezet?
Gedeputeerde Piet Bijman (CDA) van het dagelijks bestuur van de provincie Friesland vindt van niet: ‘Wij hebben geen problemen met de Rijksprojectenprocedure. Wij liggen niet dwars. De vergunningen, waarvoor onze toestemming vereist is, hebben we verleend. Het kabinet heeft zo beslist. Wij vinden dat er voldoende waarborgen zijn voor veilige gaswinning. Wij hebben het Waddenfonds als compensatie om achterstallig natuuronderhoud in het Waddengebied weg te werken.’
Ook de voorzitter van de samenwerkende Waddeneilanden, Joke Geldorp, tevens burgemeester van Texel heeft er geen moeite mee dat het rijk de regie over het geheel naar zich toe heeft getrokken. ‘Gaswinning is een nationale kwestie, daar gaan wij niet over. Wij mengen ons niet in de nu lopende procedures, wij vertrouwen op Den Haag.’
Velen zullen nauwlettend blijven volgen wat er in en met de Waddenzee gebeurt. Maar de protesten tegen nieuwe gaswinning zijn op dit moment voor het grootste deel afgevlamd.