Psychische kwetsbaarheid

Insideout heet het panoramisch doek dat tot eind juli te zien is bij Groot Lankum in Franeker. Ruim honderd (ex)psychiatrische patiënten uit Friesland schilderden een kleurig landschap van stemmingen. ‘Ik ben vrolijker geworden,’ zegt een van de panoramisten. Panorama Franeker is community art die niet alleen de kijkers opfleurt, ook de makers.

in: Deviant, juni 2018

Thea Gerritsen bedacht twee jaar geleden dat zij in het kader van Leeuwarden, culturele hoofdstad 2018 wilde laten zien dat er in psychisch kwetsbare mensen kunstzinnige talenten schuilen. Het gaat haar als raadsvrouw in de ggz aan het hart dat zij zo vaak kansarm zijn, terwijl ze zoveel kunnen. Zij betrok kunstenaar Baukje Spaltro, zelf ervaringsdeskundige in de psychiatrie, bij het ontwikkelen van een kunstproject. Hun plan groeide uit tot megaproject Panorama Franeker, waar (ex)cliënten uit de hele provincie bij betrokken zijn, maar ook veel zorg- en welzijnsorganisaties, begeleiders, sponsors en gemeenten.

Binnenstebuiten

Op negen locaties in de provincie ging Spaltro aan de slag met groepen (ex)cliënten uit de ggz. Iedere groep kreeg de opdracht de eigen beleving van het Friese landschap uit te beelden op het doek. De deelnemers begonnen met praten en brainstormen, vervolgens schilderden zij in samenwerking onder andere wouden, duinen en het wad. Baukje Spaltro maakte van de negen doeken één panoramisch geheel van 40 meter in de rondte, het landschap van stemmingen waar deelnemers hun binnenwereld naar buiten brengen. Insideout.

Elisa (34) uit Heerenveen schilderde vogels, molens en riet. Op de dagbesteding waar ze ? keer per week naartoe gaat, maakte ze altijd donkere duistere schilderwerken. Voor het panorama gebruikte ze heldere kleuren en ze blijft met kleur werken, vertelt ze. ‘Ik ben vrolijker geworden.’ Ook Yaron (29) uit Heerenveen schilderde al bij de dagbesteding. ‘Ik heb ADD, daarom is het druk in m’n hoofd. Schilderen houdt me helder, het geeft me focus.’ Hij werd uitgenodigd mee te doen met het kunstproject van Thea Gerritsen en Baukje Spaltro. Dat beviel. ‘Dat uit het niets zoiets moois kan ontstaan is fascinerend. Ik vond het wordingsproces nog leuker dan het eindproduct.’ De vrijheid waarin hij kon schilderen had voor hem toegevoegde waarde. ‘Ik heb verschillende banen gehad, maar viel steeds uit vanwege de werkdruk. Hier voelde ik me vrijer en meer gewaardeerd dan in een gewone werkkring.’ Anneke (58) uit Sneek kreeg rond haar 50^ste een depressie en later de diagnose autisme. Zij begon op haar 53^ste met schilderen. ‘Wat je met woorden niet kunt, kun je beeldend wel uitdrukken.’ Ze schilderde onder andere een molletje. ‘Dat is een metafoor voor mezelf: blind en in de luwte.’

Samenwerken

Naast het vanuit de eigen beleving kunst creëren, noemen mensen samenwerken als tweede positieve effect van Panorama Franeker. Elisa dacht dat zij moeite zou hebben met samenwerken in een groep. ‘Ik nam echter de leiding en zorgde zelfs voor anderen. Je realiseert ook dat je niet de enige bent met psychische problemen. De samenwerking heeft me heel goed gedaan. Jammer dat het maken van het panorama afgelopen is.’ Anneke hield aanvankelijk de boot af. ‘Werken in een groep is niet mijn ding, maar bij het panorama schilderen ontmoette ik heel interessante mensen. Ik kwam in een andere wereld dan normaal. Je voelt elkaars kwetsbaarheid. Je bent wie je bent en hoeft je hier niet te verdedigen. Ik hoop contact te houden met de vriend/inn/en die ik maakte. Ik heb niet veel vrienden, dit heeft echt wat extra’s geboden.’

Artistiek leider Baukje Spaltro is meer dan trots op het kleurige resultaat en haar mienskip, haar gemeenschap van panoramisten. ‘Panorama Franeker nodigt je uit om anders te kijken naar het Friese landschap, de ander en de psychiatrie.’

Het Panorama Insideout is tot 29 juli te bewonderen op het terrein van GGZ Friesland Groot Lankum in Franeker www.panoramafraneker.nl