Steppingstones

Om Somaliërs te betrekken bij de gemeente Tilburg ontwikkelden maatschappelijk dienstverleners het MST het project Steppingstones.

Tilburg kent een relatief grote Somalische gemeenschap. Somaliërs hebben een sterke groepscultuur, die kan botsen met het geïndividualiseerde Nederland. Als Somaliërs elkaar bijvoorbeeld willen helpen bij dakloosheid, kunnen zij worden gekort op hun uitkering. Ook waarden uit het land van herkomst werken hier niet altijd meer, zoals die met betrekking tot vrouwen. Onder de Somaliërs die vluchtten voor het Islamitisch geweld van Al-Shabaab, zijn bovendien veel analfabeten.

Het MST (Mensen in beeld houden) is een stedelijk centrum voor maatschappelijke dienstverlening. Het centrum heeft ervaring met het werken met moeilijk bereikbare groepen. Om Somaliërs te betrekken bij de gemeente ontwikkelde het MST met hulp van Somalische tolken het project Steppingstones. Er werd samenwerking gezocht met landgenoten. Zij zijn vervolgens opgeleid tot intermediairs tussen hun gemeenschap en de Nederlandse samenleving.

Het project heet Steppingstones, stapstenen, omdat de vrijwilligers stapsgewijs een pad banen door het voor Somaliërs onbekende Nederland. Zij maken hen wegwijs, staan hen bij en vormen zo een brug tussen de Somalische leef- en Nederlandse systeemwereld. Steppingstones heeft een groot bereik onder Somaliërs.

Contact

Het MST begon Steppingstones in 2019. Eerst moest het vertrouwen van Somalische bezoekers van het centrum worden gewonnen. Daarna werden enkele Somaliërs actief als vrijwilliger. De vrijwilligers maken als contact- en vertrouwenspersonen op hun beurt gebruik van het bestaande sociaal weefsel binnen de Somalische gemeenschap. Ze gaan in gesprek met landgenoten, signaleren problemen en leggen contact met instellingen die daar wat aan kunnen doen. Somalische Tilburgers kunnen spreekuren bezoeken en elkaar ontmoeten bij de inloop van het MST. ‘Omdat ik zelf ook problemen heb gehad, zie ik snel of mensen hulp nodig hebben,’ zegt Abukar, een van de vrijwilligers. ‘Laatst zag ik dat het verblijfsdocument van iemand bijna was verlopen. Zij had dat zelf nog niet gezien.’

Opleiding, training en voorlichting

Het centrum biedt ook cursussen aan en organiseert activiteiten. Zo kan men er basisvaardigheden als lezen, schrijven en rekenen onder de knie krijgen. Maar ook digitaal en/of financieel vaardig worden en opvoeding en gezondheid bespreken. De docenten zijn vrijwilligers, getraind om les te geven.

Tientallen Somaliërs maken gebruik van het aanbod. Vanwege de grote vraag ernaar wordt de cursus digitale vaardigheden het hele jaar aangeboden. Toen de scholen sloten tijdens de corona-lockdown, kregen ouders via Whatsapp handvaten om hun kinderen thuis zo goed mogelijk te ondersteunen.

Integratie

Het MST organiseert bijeenkomsten waar maatschappelijke instellingen uit de ‘systeemwereld’ en grote groepen Somaliërs wederzijds kennis met elkaar kunnen maken. Onder andere over maatschappelijk werk, schuldhulpverlening, inburgeren en meedoen, werk en inkomen. De steppingstones zijn daar aanwezig als intermediairs. Zij brengen vragen vanuit de Somalische bevolkingsgroep in en gaan als maatje mee naar Schuldhulp. ‘Mensen willen graag iets doen,’ zegt Osman, ook een vrijwilliger. ‘Ze willen koffie zetten, koken, ondersteunen, schoonmaken. Een van de deelnemers maakt schoon bij het MST om iets om handen te hebben. Nu nog voor niets, maar ze wil er graag voor worden betaald. Abukar probeert een beschut werkplek voor haar te bemachtigen.’

Om de taalvaardigheid van Somaliërs te bevorderen, trainde het MST maatjes die landgenoten begeleiden. Bijvoorbeeld om een goede taalcursus te vinden en hun inburgering af te ronden. De maatjes signaleren ook wanneer er schulden zijn of mensen eenzaam zijn. ‘Ik weet zelf wat eenzaamheid is,’ aldus Abukar. ‘Ik heb veel problemen gehad en niemand hielp mij toen. Er zijn in Tilburg nog zoveel mensen die de taal niet spreken, zij moeten geholpen worden.’

Cultuurtolk

De vrijwilligers zijn ‘relationaris’, zegt Bouke Kuurstra, initiatiefnemer van Steppingstones en coach van de vrijwilligers. ‘Mensen brengen vraag en aanbod bij elkaar en verlenen maatschappelijke diensten. Ook treden zij op als cultuurtolk. Ze vertalen ingewikkeldheden en eigenaardigheden van de Nederlandse samenleving voor Somaliërs en de Somalische cultuur voor Nederlandse instellingen.’

‘Tolken is meer dan vertalen,’ zegt Osman. ‘Ik ben eigenlijk een bemiddelaar. Mensen snappen vaak niet hoe de Nederlandse samenleving werkt. Als zij naar een arts gaan, zeggen ze dat ze heel veel pijn hebben. Een Nederlandse dokter wil weten wáár je precies pijn hebt. Ik leer mensen dat ze zich open moeten stellen, anders kunnen hulpverleners hun problemen niet oplossen.’

Toen hij zelf net hier was, snapte hij ook niet goed hoe het werkt in de Nederlandse maatschappij. Osman: ‘Ik heb diabetes en moest in het ziekenhuis bloed geven. “Waarom moet dat, wat gaan ze met mijn bloed doen?”, dacht ik. Ik vertrouwde het niet. Het leven is echt moeilijk als je niet weet hoe het hier in Nederland gaat.’  

Abukar probeert Somaliërs Nederlandse gewoontes uit te leggen, zoals “Dank je wel” zeggen. ‘Somaliërs zeggen dat uit zichzelf niet en kunnen daardoor dwingend overkomen: “Jij werkt hier, dus je moet mij helpen.” In Nederland is het persoonlijke belangrijk. Als je vriendelijk bent, word je volgende keer ook beter geholpen.’

Via van mond-tot-mondreclame zijn inmiddels honderden Somaliërs geactiveerd. Zij zijn samen redzaam. ‘Het MST is noodzakelijk voor veel mensen, onder andere voor hulp- en dienstverlening,’ zegt Osman. ‘Mensen komen vaak pas hier als ze nergens meer geholpen worden.’

Eritreeërs  

Het MST wil met een vergelijkbaar aanbod de Tilburgse Eritrese gemeenschap ondersteunen. Het centrum gaat Eritrese vrijwilligers opleiden en steppingstones creëren. Een sociaal werker gaat contacten leggen met Eritreërs. Welke vragen en problemen leven er en kunnen we Eritrese intermediairs betrekken bij het oplossen daarvan? Zo moet een verbinding ontstaan tussen Eritrese stadgenoten en dienstverleners binnen en buiten het MST.

Ook organiseert het MST, samen met Eritreeërs, bijeenkomsten over thema’s als wonen, inburgeren, uitkeringen, educatie, maatschappelijke problemen en hulpverlening, taal, werken en opvoeden. Doel is onder andere dat zij vragen durven stellen en vertrouwen krijgen in de hulpverlening.

Weg van Asmara

Eritreeërs beschikken net als Somaliërs over hechte solidariteitssystemen. Die kunnen een verbinding tussen de Eritrese leefwereld en de Nederlandse systeemwereld in de weg staan.

Het MST wil onder de noemer Weg van Asmara, de hoofdstad van Eritrea, zoeken naar nieuwe verbanden en steunsystemen in de Nederlandse context. Het MST zal ook maatjes trainen om Eritreeërs bij maatschappelijke problemen te ondersteunen. Het  project moet een brug slaan tussen Eritrese Tilburgers en de Nederlandse maatschappij.   De kennis en ervaring die men met dit project opdoet, moet leiden tot een publicatie die men zal aanbieden aan de gemeente Tilburg.