Weblog

Als geïnteresseerde dagjesmens weet je niet precies wat je ziet in de West-Vlaamse kuststad Oostende. Je loopt het station uit, ziet aan de overzijde van het kanaal de vismijn (Nederlanders noemen dat visafslag) en denkt: pittoresk. Na lezing van De keizer van Oostende (2012) door onderzoeksjournalisten Wim Van den Eynde en Luc Pauwels weet je dat hier door wanbeleid en fraude miljoenen gemeenschapsgeld in het water vielen. Lokale bestuurders verzelfstandigden het gemeentelijke visvastgoed en stelden vriendjes aan als directeuren. Er kwamen enkele private dochters aan de verzelfstandigde organisatie te hangen, voor wie Oostende garant stond zonder dat de gemeenteraad inzicht of zeggenschap had. De vriendjes gingen op zeeavontuur en maakten winsten die naar particulieren gingen en verliezen die op het bordje van de gemeente terechtkwamen.

Wend je je blik van de haven naar zee, dan staan daar windmolens schone energie te produceren. ‘Een socialist maakte Oostende groen,’ zegt Johan Vande Lanotte triomfantelijk. Hij tekende als (nationaal) minister van Noordzee de vergunning voor de aanleg van een windpark door een consortium waar hij op dat moment nog zelf bestuurder was en niet nadat hij een concurrent de voet dwars had gezet. Vande Lanotte, ook hoogleraar administratief recht aan de universiteit van Gent, dekte zich juridisch in door een collega in het kabinet voor hem te laten tekenen. “Oostende was in verval, het had een hefboom nodig,” rechtvaardigt hij zijn handelen.

Loop je verder over de zeedijk, dan vallen fonkelnieuwe flats te bewonderen en in de verte de trots van Oostende, het prachtig gerenoveerde Kursaal, met aan weerszijden de gaanderijen. Van den Eynde en Pauwels schrijven over wanpraktijken en grootheidswaan van de bestuurders. Niets staat projectontwikkelaars in de weg om de beste bouwgronden te verwerven en overal dure appartementenblokken neer te zetten. Het enige dat zij moeten doen is de plaatselijke basketbalclub sponsoren. Stadsontwikkeling is verzelfstandigd, democratisch genomen besluiten, inspraak van de buurt en financiële beperkingen ontbreken. Mislukt de publiek-private samenwerking bij bouw- en renovatieprojecten, zoals de exploitatie van het Kursaal door de gemeente zelf, dan blijft Oostende zitten met de schulden.

Het is niet de Piratenpartij die het in Oostende voor het zeggen heeft, het zijn de socialisten. De sp.a staat voor Socialistische Partij Anders en Johan Vande Lanotte een van de getalenteerde zonen van de partij. Afkomstig uit Poperinge, tegen de Franse grens aan, wil hij Oostende, de oude koningin der badsteden, weer groot maken. Johan Vande Lanotte doet dat met een autocratische bestuursstijl. Beslissingen neemt hij met een groepje socialistische vrinden op zaterdag- of zondagochtend. De gemeenteraad, de burgemeester en de schepenen (college van B & W), waar de socialisten de meerderheid hebben, hoeven alleen maar ja te zeggen. De grootste oppositiepartijen krijgen een schepen om hun mond te houden. Wie kritische vragen durft te stellen, de ambetanterik, de poetzak, wordt in een kwaad daglicht gesteld. De stad ligt er mooi bij maar de werkloosheid is er hoger dan gemiddeld.

Johan Vande Lanotte is voorzitter (geweest) van vrijwel alle verzelfstandigde gemeentebedrijven. Hij was twee keer minister, trok daarnaast jarenlang als gemeenteraadslid (!) in Oostende aan vrijwel alle touwtjes en is er sinds mei 2015 zelf burgemeester. Vande Lanotte, in 2012 nog keizer, krijgt het laatste woord in het boek. Zijn zelfingenomenheid is groot, zijn woordenstroom ook. De kritische journalisten hangen ruim vier uur aan zijn lippen en gaan dan nog twee uur met Den Baard ‘op café’. Het Kursaal hangt inderdaad als een molensteen om mijn nek, “een calamiteit” die de gemeente is “overkomen”. De “kansarmoede” betreurt hij, daarom doet hij alles om welvaart te brengen in zijn stad, werkelijk alles. Voor Oostendes bestwil. Johan Vande Lanotte is een man van de buitencategorie, verzuchten Wim Van den Eynde en Luc Pauwels.

Lucas de Man, theatermaker, regisseur, presentator en nog zo wat ambachten, brengt met een prachtstuk op de planken. Als stadskunstenaar van Den Bosch had hij aanvankelijk geweigerd zich in te laten met Jeronimus Bosch (‘De stad geeft acht miljoen uit voor iemand die al 500 jaar dóód is?!’). Hij verdiept zich echter toch in Bosch’ zestiende eeuw, ook al omdat hij in hedendaags Europa op zoek gaat naar hoop & vernieuwing. De Man vraagt zich af of de Europese mensheid er de laatste 500 jaar veel op vooruit ging. Hij ziet eerder parallellen. Op oude kaarten doemt het Ottomaanse rijk dreigend groot vanuit het Oosten op. Vergelijk dat met de dreiging van of angst voor ‘muslims’ nu. Thomas More schetst in Utopia (1516) al een heilstaat waarin ongelijkheid, armoede en overheersing van de een over de ander niet meer bestaat. Zover is het begin 21^ste eeuw bepaald niet, noch in Europa, noch in andere delen van de wereld. Bij één parallel die Lucas de Man met flair trekt, vergist hij zich toch. In ‘zijn’ zestiende eeuw bestaan vrouwen nog niet. De Man zet, naast Jeronimus Bosch, Erasmus, Vasco da Gama, Columbus en andere baardmannen op de kaart (foto). Oh ja, en één vrouw: een zwarte slavin, die stoere tijdgenoten toen ‘ontdekten’ op zoek naar land, goud en rijkdom. Alsof er ook vandaag nog uitsluitend mannelijke subjecten in omloop zijn, grapt De Man tegen zijn publiek dat hun gedachten waarschijnlijk uitgaan naar eventuele ‘mooie meisjes’ (natuurlijk ‘meisjes’, geen vrouwen) voor de nacht. En dat een paar keer. Maar De Man is niet met jongens onder elkaar, het gehoor bestaat voor minstens de helft uit vrouwelijke professionals. Het is een valse noot in een verder scherpzinnig, hier en daar zelfs briljant theater over zwartgalligheid en enkele lichtpuntjes in Europa.

Langzaam maar zeker verdwijnen steeds meer Amsterdamse woningen buiten het (financiële) bereik van mensen met lage inkomens. Het aanbod van sociale huurwoningen, betaalbare particuliere huurwoningen en betaalbare koopwoningen neemt af. Je kunt voor een ‘ongedeelde stad’ zijn (wie is daartegen?) en tegen ‘tweedeling’ (al wat minder mensen en partijen), maar de feiten spreken.

Gaven huurders dertig jaar geleden 13-15% van hun inkomen uit aan huren/wonen, nu is dat ruim 30%. Op dit moment zijn er nog rond 220.000 sociale huurwoningen, straks tienduizenden minder. Woningen die door ‘mutaties’ en/of renovatie andere bewoners krijgen, schieten direct door de bovenste huurgrens, wat het einde betekent van hun bestaan als sociale huurwoning. Ook in de particuliere sector worden meer betaalbare huurwoningen aan het bestand onttrokken dan dat er nieuwgebouwde betaalbare woningen  terugkomen. De coalitie van VVD, D66 en SP in de gemeente legt de ondergrens bij 187.000 sociale huurwoningen, niet minder maar méér hoeft van deze partijen ook niet. Starters als studenten en expats schijnen in Amsterdam nog een kamer of woning te kunnen vinden; voor hen wordt nog genoeg om- of bijgebouwd of hun inkomen is hoog genoeg voor Engelse toestanden in de hoofdstad. Maar huishoudens die iets groter of juist kleiner willen wonen, blijven zitten waar ze zitten of moeten hun heil buiten de stad zoeken. De ‘huursprong’ naar een andere woning in Amsterdam is te groot of er is geen passend aanbod. Laten we de stand van zaken meerdeling noemen: er is nog plek voor verschillende groepen. De winnaars en verliezers op de woningmarkt laten zich echter al uittekenen.

In de Randstad is de spanning tussen vraag en aanbod het grootst en, daarbinnen, in Amsterdam het allergrootst. Amsterdam heeft er, als by far dé Airbnb-stad in Nederland, nog een prijsopdrijvend effect van de vakantieverhuur bij. De verhuurbaarheid van koopwoningen op Airbnb, vooral in zeven populaire Amsterdamse buurten, is deel gaan uitmaken van de vraag/geboden prijzen en bijbehorende hypotheken. Mede daardoor gaan huizenprijzen omhoog, gevolgd door de WOZ-waarde. Omdat  WOZ-waarden tegenwoordig ook meetellen in het puntenaantal van huurwoningen, gaan de huren in Amsterdam extra omhoog.

De onbetaalbaarheid (ook mét huurtoeslagen) van de huur treft steeds meer mensen. Als straks ook de huurtoeslag omlaag gaat, wordt het dan bubbelen of verdrinken? Minister Stef Blok van Wonen vindt hoge huren en huizenprijzen ‘geen woonvraagstuk’. Wonen is een grondrecht in Nederland en de meeste mensen met lage inkomens wonen, al dan niet relatief, nu nog goed, ook in vergelijking met buurlanden. Je zult maar je baan verliezen, weinig inkomen en/of schulden hebben, gaan scheiden en je huis uit moeten. Waar kun je naartoe met de hoge huren en onbetaalbare huizen? Rotterdam gaat 20.000 sociale huurwoningen slopen terwijl gemeenten in de regio Rotterdam alles doen om lage inkomensgroepen uit de grote stad buiten de deur te houden. Houdt Amsterdam arm en rijk, sjiek en sjofel bij elkaar?

Onderstaand het verhaal dat brugpieper Bas schreef.

Op vrijdag 15 januari mochten vier leerlingen van het OSB de burgemeester van Amsterdam, Eberhard van der Laan, interviewen.

De sfeer was gezellig. We zaten in zijn kantoor op fijne stoelen en aan een niet al te grote tafel, waardoor er niet veel afstand was tussen de burgemeester en ons interviewers.
Eberhard van der Laan is een zeer toegankelijke man. Hij probeerde de jonge interviewers op hun gemak te stellen en nam redelijk de tijd voor ons. Natuurlijk was de tijd beperkt door het drukke werkschema van de burgemeester, maar we konden best veel vragen stellen.

De vragen die ik interessant vond waren over het toerisme in de stad en Oudjaarsnacht in Keulen. We vroegen wat de burgemeester zou doen als zo’n incident in Amsterdam gebeurt. Hij had zich daar al over uitgelaten en kreeg daar veel kritiek op. De burgemeester vindt het nog steeds verbazend dat journalisten niet altijd goed naar de geïnterviewde luisteren, het antwoord een kwart slag verdraaien waardoor er iets heel anders uitkomt dan hij daadwerkelijk bedoelde. Hij denkt dat ‘Keulen’
niet snel in Amsterdam gebeurt door de mentaliteit van de Amsterdammers.
En laten we hopen dat hij hier gelijk in heeft.

Een aangrijpend stukje in het interview was de vraag over wat tot nu toe de moeilijkste kwestie was die hij als burgemeester moest doen. Het seksueel misbruik van kinderen door Robert M., zei hij. Je hebt te maken met relatief jonge kinderen en grote emotie van de ouders. En hierbij is het van groot belang dat de juiste hulp wordt ingeroepen voor ouders en kinderen. Er waren zelfs ouders die moesten verhuizen omdat zij niet meer in het huis konden wonen waar de incidenten waren gebeurd. Moet er zelf niet aan denken dat zoiets in ons gezin zou gebeuren. Volgens mij raak je dan het vertrouwen in de mensheid kwijt.

Tot slot. Ik vond het erg leuk dat ik mocht meewerken aan dit project.
De burgemeester van Amsterdam ontmoeten gebeurt je misschien maar één keer in je leven.

Bas van Daalen, 1b1

Opinionleaders poneren dat de Europese Unie als project strandt, de democratie implodeert en moreel leiderschap in Nederland ontbreekt; er zijn terroristische aanslagen, populisme en fundamentalisme, een mogelijke Brexit en een vluchtelingencrisis. Wilders’ PVV wordt misschien de grootste partij in Nederland, Marine le Pen en Donald Trump president. Dat er tegenover alle ellende, doemdenken en fatalisme een song als Happy van Pharrell Williams is en mensen selfies nemen waar alleen maar gelukkige gezichten op staan, is een wonder. Er zijn tegenwoordig zelfs geluksexpedities, geluksexperts en geluksinvesteringen, en heus een ‘gelukseconomie’. Is het gek dat er met zoveel (gevonden) geluk ook gelukszoekers naar hier komen? En trouwens, wij waren ooit zelf gelukzoekers, je weet wel, wij van die VOC-mentaliteit. Maar daar wil ik het helemaal niet over hebben.

Als regelmatig bezoeker van bijeenkomsten van en voor stadmakers, burgerinitiatieven, zorgcoöperaties en andere doe-het-zelvers, valt mij op hoeveel tomeloze Yes we can! energie zij uitstralen. Geen rokerige zaaltjes en vermoeid geklaag, maar frisse start-ups. Al dat Engels is best modieus en met een ruilwinkel of pop-up lab hebben ze echt het wiel niet uitgevonden. Maar stadmakers (waarom moet eigenlijk alleen de stad duurzame, inclusieve ruimte worden en niet het dorp?) geven het nodige tegengas aan ondergang scenario’s. Hun zelfverzekerheid en vertrouwen in de maakbaarheid van heden & toekomst, laat zien dat (verdienstelijke) ouddenkers als Tom-Jan Meeus en Bas Heijne maar één kant van het verhaal vertellen. Namelijk dat de mensen aan het stuur er vaak een puinhoop van maken, machteloze crisispolitiek bedrijven en hen dat tot wanhoop drijft.

Eettenten waar je een maaltijd krijgt voorgeschoteld van waste food dat supermarkt of groothandel anders hadden weggegooid: fantastisch. Een afhaalpunt waar je voor koffie betaalt wat je die waard vindt, is prima, omdat product en prijs volkomen van elkaar zijn losgezongen (niet alleen voor hipster caffees trouwens). Verticale moestuinen, vegetarische zonnepanelen en kasten met gratis boeken in de buurt: heel goed. Maar hoe zorgen we dat al die zogenoemde bottom-up initiatieven mainstream worden en tot systeemveranderingen leiden? Zodat we de overheid en economie niet of nauwelijks meer nodig hebben omdat we alles zelf kunnen en doen. Hernieuwbare energie gebruiken is voor velen allang het nieuwe normaal geworden, maar in Nederland wordt toch nog 94,5% van de energie op de oude vervuilende/belastende manier opgewekt. Plastic afval zamelen we apart in, maar nieuw plastic maken uit olie is nog goedkoper. Betalen naar vermogen en waarde is leuk, maar huren, medicijnkosten en vele diensten en voorzieningen worden alleen maar hoger en duurder. Airbnb en Über laten zien hoe het kan: door delen en hergebruik een alternatieve economie vormen. Beide diensten werden in korte tijd mainstream, maar al even snel business as usual in de (zwarte) markteconomie. Dat vertegenwoordigers van de gevestigde orde, zoals Herman Wijffels en Neelie Kroes, zich op latere leeftijd committeren aan transitie en transformatiedoelen, maakt evenmin zomer.

Belangrijk is bovendien dat de vruchten van initiatieven van onderop aan velen ten goede komen, niet alleen de voortrekkers ervan, de creatieve klasse. Goede voorbeelden zijn buurtmoestuinen die levert aan de plaatselijke voedselbank en Buurtgezinnen, een initiatief dat overbelaste ‘vraagouders’ matcht met vrijwillige ‘steunouders’ in de buurt.

Konden we de circulaire economie maar aan de praat krijgen en houden met de enthousiasmerende energie van doe-het-zelvers. Dan zouden veel mensen daar op overstappen. Als we geluk hebben.