Annemiek Onstenk Journalist

tekst, redactie & research

Weblog

Armoede, gezondheid en waardigheid

door

Armoede leidt tot stress en gezondheidsproblemen. Mensen die in armoede leven slapen vaak slechter, ontspannen minder, zijn vaker depressief, geïsoleerd en inactief. Zij hebben geen geld voor eigen risico, waardoor zorg wordt gemeden, hebben problemen met concentratie en presteren daardoor slechter op het werk. Zij denken snel dat ze een ander tot last zijn, zijn vaker verslaafd en hebben vaker relatieproblemen. Armoede leidt ook vaak tot een focus op voedsel, of op het betalen van vaste lasten als huur, gas, licht en water. Door deze focus en gezondheidsklachten ontstaat ‘tunnelvisie’: het hoofd is vol, er is geen ruimte meer voor afwegingen. In deze context kunnen mensen onverstandige beslissingen nemen en schulden ontstaan.

Armoede is meestal meer dan een geldprobleem alleen. Toch is niet iedereen gediend van bredere maatschappelijke ondersteuning die bijvoorbeeld de voedselbank of de schuldhulpverlener kunnen koppelen aan het voedselpakket of de schuldsanering. ‘Mensen met schulden willen een huis, een uitkering of gewoon meer geld. Soms is geen hulp nodig, alleen geld. Je moet hen niet teveel medicaliseren,’ zegt een deelnemer aan het Nationaal Laboratorium Armoede en schulden Nederland uit! op 1 december 2016.

‘Door armoede ging de schoonheid van het leven er af. Je raakt van jezelf verwijderd, anderen gaan bepalen wat je doet en eet. Ik wist op een gegeven moment niet meer of ik wel of geen lippenstift op kon doen. Hoe arm moet je eruit zien?’, vertelde publicist Sascha Meyer, vroeger ‘de helft van een tweeverdienersstel’, op #NatLab16. Door het schrijven van haar boek Nieuwe armen kwam weer terug bij zichzelf. Sascha heeft door armoede en schaarste weinig speelruimte, maar is blij zelf te kunnen beslissen welke kant ze op gaat in het leven.

Om klanten in hun waarde te laten, heeft gemeente Almere een sociale kruidenier in plaats van een voedselbank. Klanten ontvangen een pas waar maandelijks een budget op wordt gezet. Zij shoppen in onze sociale supermarkt en oefenen tegelijkertijd met budgetteren. Dankbaarheid hoeft niet, waardigheid klant is belangrijker. Almere heeft ook een kledingbank, moestuin en organiseert laagdrempelige trainingen en cursussen. Deelname is vrijwillig, men pampert klanten niet. Na drie maanden is het boodschappen doen bij de sociale kruidenier afgelopen.

Armoedebestrijding ligt in tussen solidaire hulp en eigenwaarde, ziek zijn en zelfregie, geld en gezondheid. Een kwestie van balanceren.

Gewone man m/v

door

Gewone man en Boze man beheersen de media. Wie hebben journalisten, politici en opiniemakers met dat frame eigenlijk op het oog? Trump-stemmers kunnen het niet zijn, want ook vrouwen kozen voor The Donald. Ontevreden burgers die Nee zeiden bij het referendum tegen het EU-verdrag met Oekraïne, die protesteerden tegen de komst van asielzoekers in Heesch of Steenbergen of eisen dat Piet Gewoon zwart blijft? Gewone man en Boze man voeren de boventoon, maar zijn zeker niet de enigen die protesteren. Is de sportcoach die met zijn tengels aan kinderen zit of de masseur die volwassen sporters onzedelijk betast een Gewone man? Waarschijnlijk wel, want misbruik en geweld komen in Gewone gezinnen voor, in relaties, op het werk, in de sport, overal eigenlijk. Maar ook niet, want seksueel misbruik is niet gewoon.

Waarom zeggen of schrijven programmamakers en journalisten geen Gewone mensen als ze ‘de man m/v in de straat’ bedoelen? Is het gemakzucht, domheid of hechten zij meer waarde aan de boosheid van Gewone man dan aan die van Gewone vrouw? Telt de mening van Gewone mannen meer, omdat als zij Boos zijn en wraak nemen er meer kapot gaat dan bij Boze vrouwen, het maatschappelijk grotere gevolgen heeft en hun Boosheid hogere kosten met zich meebrengt? Denk aan vernielingen, geweld, detentie, etc. Feit is dat een vredesmars van tienduizenden Boze Israëlische en Palestijnse vrouwen door Israël in oktober ons nieuws niet haalt en anonieme Gewone man en Boze man dagelijks krantenkolommen en praatprogramma’s vullen, of deze anonimici nu in de VS, Nederland of het Verenigd Koninkrijk wonen.

Het vreemde is wanneer nieuws of een item specifiek over jongens gaat, media wel praten en schrijven over ‘jongeren’. Het frame Gewone jongen bestaat niet. Gaat het specifiek over meisjes, dan is er weer wel genderframing. Terwijl daar de groepsaanduiding ‘kinderen’ vaak beter op zijn plaats is. ‘Als kind droomde ze ervan…’ is beter dan het vaak gebruikte ‘Toen ze een jong meisje was, droomde zij….’.

Laten media, naar analogie van ‘jongeren’, voortaan spreken en schrijven over Gewone mensen, tenzij het specifiek of exclusief over mannen gaat.

Genadebrood

door

Hij vindt het niks, die voedselbanken. De titel van het goed geschreven Genadebrood spreekt boekdelen. Peter Verschuren schreef een boekje over ‘de onstuitbare opmars van de voedselbank’. De oud-medewerker van de Sociale dienst, later wethouder Sociale zaken voor de SP in Groningen en korte tijd vrijwilliger bij de lokale voedselbank zoekt een antwoord op de vraag hoe hij de huidige status quo moet zien. Hij vindt de voedselbank geïnstitutionaliseerde liefdadigheid. Mensen die niet zelf huh inkomen kunnen verdienen, zouden een uitkering moeten krijgen die hoog genoeg is om van te leven. Sinds de Bijstandswet van minister Marga Klompé was de uitkering van een gunst een recht geworden en nu de voedselbank de gaten vult die het sociale zekerheidsstelsel doelbewust laat vallen, gaan we weer terug richting af, vindt hij. Maar ja. Mensen die in armoede leven, hebben wél eten nodig en waar de consumptiemaatschappij zoveel eten verspilt en weggooit, is de voedselbank voor het milieu een uitkomst. Bovendien zijn ook SP’ers in touw voor de voedselbank.

[Lees meer…] overGenadebrood

Schuldhulpverlening in beweging

door

De schuldhulpverlening is in beweging. Het bedenken en experimenteren met nieuwe manieren van werken ís zelfs een beweging, stellen Movisie en Eropaf! in hun zojuist verschenen magazine Armoede en schulden Nederland uit! Een beweging van ervaringsdeskundigen, wetenschappers, professionals en vele anderen ontwikkelt innovatieve ideeën, zet veranderingen in gang en toetst anders werken in de praktijk. Bijvoorbeeld de integrale aanpak van schulden, persoonlijke en sociale problemen. Omdat louter financiële en schuldhulp niet helpt als de klant geen inkomen, huis of werk heeft, verslaafd is of lijdt aan een ernstige psychische aandoening. Net zomin als sancties en een budgettraining helpen als iemand vol armoedestress niet in staat is juiste beslissingen te nemen. Mensen zonder financiële problemen zijn al ‘rampenbijziend’, zei econome Esther Mirjam Sent onlangs op het congres van CentraM over 145 schuldhulpverlening in Amsterdam. Mensen met schulden hebben dat nog veel sterker. Schaarste leidt tot obsessief denken, blikvernauwing en tunnelvisie, stelt ook psycholoog Ap Dijksterhuis. ‘Bij mensen met schulden worden foute beslissingen daardoor uitvergroot.

Andere nieuwe praktijken zijn het opkopen van schulden door sociale fondsen en het Ethisch manifest met gedragsregels voor schuldeisers en incassobureaus.

Overheden en ‘incasso-industrie’ zoals het magazine deurwaarders, schuldeisers en omschrijft, lijken steeds meer overtuigd dat het op wantrouwen en straffen gebaseerde systeem niet effectief is. Vermeende niet-willers die hun verantwoordelijkheid voor het voorkomen van schulden niet zouden nemen, zijn in de prakrijk immers vaak niet-kunners. Recente tegemoetkomingen van de overheid zijn bijvoorbeeld experimenten met regelluwe bijstand (meer mogelijkheden bij te verdienen) en met incassovrije wijken.

De publicatie Armoede en schulden Nederland uit! biedt een rijk palet van goede voorbeelden, veranderingen in wetgeving en lokaal beleid en toekomstschetsen. Het is gelukkig geen ‘bijbel’, ondanks de wat activistische titel. De redactie organiseerde ook tegenspraak en verschil. Zo is Roeland van Geuns, lector Armoede en Participatie, kritisch over het opkopen van schulden als men dat niet koppelt aan gedragsverandering van klanten. En zweert het ene initiatief bij zelfregie en terwijl de regie bij andere schuldhulp bij sociale professionals of zelfs het wijkteam ligt.

Arbeidsparticipatie

Het in samenhang aanpakken van financiële en sociale problemen is al kansrijker dan de ‘oude’ schuldhulpverlening waarbij klanten eerst hun inkomsten moesten regelen voordat zij schuldhulp kregen. Elders wordt ook arbeidsparticipatie erbij betrokken. Lector Schulden en Incasso Nadja Jungmann deed inspiratie op in het Amerikaanse Boston. Empath is het begeleiden van schuldenaren met een mix van problemen pas klaar als klanten betaald werk hebben waarvan zij zichzelf kunnen bedruipen. In Nederland komt in Alphen aan de Rijn een pilot met ondersteuning over de volle breedte. Nadja Jungmann: ‘Generalisten nemen de regie over alle hulp bij re-integratie, schuldhulpverlening, participatie, leerplicht, bijzondere bijstand en Wmo.’

https://www.movisie.nl/publicaties/armoede-schulden-nederland-uit

http://congres.eropaf.nl/magazine/

www.centram.nl

Duurzaamheid koppelen aan strijd tegen ‘onrechtvaardig lijden’

door

Rotterdam wil ondernemers de kans geven een drijvende boerderij in de Merwedehaven te bouwen. Hun Floating farm zou de voedselketen korter maken en jonge stadsbewoners vertrouwd maken met de productie van vlees en zuivel. Youp schrijft het knots te vinden (‘Dan leggen de kippen alleen nog roereieren.’) in zijn wekelijkse column in NRC Handelsblad. Terwijl het stadsbestuur van de Maasstad welwillend is, omdat het project past in het beleid van verduurzaming van de stadshavens.

Voor transitieonderzoeker Shivant Jhagroe, die op 7 oktober 2016 aan de Erasmus Universiteit promoveerde op het onderwerp stedelijke duurzaamheidstransitie, zijn drijvende kantoren en woningen in Rotterdam een voorbeeld van verduurzaming. Jaren steggelden gemeente en havenautoriteiten over duurzame transitie, zo bleek uit zijn onderzoek. Met als uitkomst dat vervuilende, havengebonden industrie verhuisde en doorgroeit op de Tweede Maasvlakte. De oude havens als de Eem- en Waalhaven op hun beurt verstedelijken en bieden plaats aan schone en smart bedrijvigheid, waaronder drijvende objecten als Floating farm. De focus van het promotieonderzoek van Shivant Jhagroe (1983) is gericht op de politieke dimensie van duurzaamheid. Wie profiteren van verduurzaming: alleen hoger opgeleiden of ook lagere inkomensgroepen en wijkbewoners?

Duurzaamheid is tegenwoordig een containerbegrip. Of het nu ondernemers, milieuorganisaties, stadmakers met groene vingers, klimaatwetenschappers, multinationals of overheden zijn, de neuzen lijken bij ‘duurzaamheid’ allemaal één kant op te staan. Ook triple P, dat staat voor People, Planet, Profit, vat die verzoening van uiteenlopende partijen treffend samen. In werkelijkheid staan people en profit soms natuurlijk tegenover elkaar, stelt Shivant Jhagroe. Milieuproblemen lijken oplosbaar met technologische innovatie, goed management en pragmatisch beleid. Bij duurzaamheid als business model verdwijnen echter belangentegenstellingen uit beeld en worden problemen over het hoofd gezien. ‘Ook duurzaamheid kent winnaars en verliezers,’ aldus de jonge doctor. Een voorbeeld zijn de accu’s van elektrische auto’s; om die te produceren is kobalt nodig. Dat komt uit Congo, waar bedrijven bij de winning gebruik maken van kinderarbeid. Producenten van elektrische auto’s laten alleen de voordelen van elektrisch rijden zien. Bij de transitie naar duurzame mobiliteit moeten we in dit geval dus ook kijken naar kinderrechten.

Als het aan Shivant Jhagroe ligt, moet duurzame stedelijke transities niet alleen om milieuwinst gaan, ook om sociale winst. Hij stelt ‘transitie-ethisch’ handelen van betrokken partijen voor. Als stappen in de richting van duurzaamheid maatschappelijke ongelijkheid reproduceren of uitsluiting betekenen, moet dat zichtbaar zijn. Belanghebbenden kunnen dan de strijd aangaan, waarbij ook de stem van kwetsbare burgers moet worden gehoord.

Anders is de transitie naar een duurzame stad niet meer dan een bestendiging van bestaande verhoudingen, het streven naar een duurzame economie niet meer dan voortzetting van de markteconomie by other means.

Conclusie: Maak transitie politiek, dan kan strijd ontbranden over de vraag Wie plukken de vruchten van duurzaamheid? ‘Zonder strijd geen duurzame stad,’ aldus Shivant Jhagroe.